Τι προβλέπει για τους δήμους το Ειδικό Σχέδιο Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης»

Του Ράλλη Γκέκα, Δρ, Οικονομικών ΟΤΑ

Το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥπΠΑΠΕΝ) έδωσε για διαβούλευση τον οδηγό του Ειδικού Σχεδίου Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης», που ως τελικούς δικαιούχους έχει τους δήμους εκτός των περιοχών που καλύπτουν τα Ρυθμιστικά Σχέδια Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
Παρά το ότι οι δράσεις δεν έχουν εξειδικευτεί ακόμα είναι πολύ σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, η ΤΑ όχι μόνο να συμμετάσχει στη διαβούλευση, αλλά κυρίως να αρχίσει να προετοιμάζεται. Ο οδηγός που εκδόθηκε από το ΥπΠΑΠΕΝ (http://www.epperaa.gr/el/Pages/NewsFS.aspx?item=413) είναι αρκετά κατατοπιστικός των προθέσεων του Υπουργείου αλλά και της προετοιμασίας που θα πρέπει να κάνουν οι ΟΤΑ, που θα επιθυμούσαν να ενταχθούν στο πρόγραμμα.
Στόχος του Ειδικού Σχεδίου Δράσης
Στόχος των δράσεων που θα εφαρμοσθούν είναι η βιώσιμη αειφόρος ανάπτυξη, η ασφαλής και απρόσκοπτη διαβίωση, η ευημερία της πόλης, των κατοίκων της και των επισκεπτών της σε όλους τους τομείς, με κύριο γνώμονα την προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος και το ενεργειακό όφελος.
Τι περιλαμβάνει
Το Ειδικό Σχέδιο Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης» θα αφορά σε:

• Ενιαίες συγκοινωνιακές – κυκλοφοριακές, πολεοδομικές, χωροταξικές, περιβαλλοντικές και ενεργειακές μελέτες, καθώς και τα κοινωνικο-οικονομικά στοιχεία που επηρεάζουν και επηρεάζονται από αυτές τις δράσεις.
• Υλοποίηση έργων υποδομής ή και προμήθεια εξοπλισμού, εφόσον υπάρχουν εγκεκριμένες μελέτες.
• Χρηματοδότηση υλοποίησης συγκοινωνιακού έργου σε δημοτικό ή διαδημοτικό επίπεδο, εφόσον υπάρχουν μελέτες και προγραμματικές συμφωνίες μεταξύ αναθετουσών αρχών και φορέων εκτέλεσης συγκοινωνιακού έργου.

Ποιοι είναι δικαιούχοι
Δικαιούχοι είναι οι:

• Δήμοι με πληθυσμό ≥ 10.000 κατοίκων, εκτός των περιοχών που καλύπτουν τα Ρυθμιστικά Σχέδια Αθήνας και Θεσσαλονίκης
• Δήμοι με πληθυσμό < 10.000 κατοίκων. Εξαιρούνται οι οικισμοί κάτω των 2.000 κατοίκων, των οποίων τα οικιστικά κέντρα συνιστούν θεσμικά ΓΠΧΣΑΑ, ΠΠΧΣΑΑ ή πραγματικούς διοικητικούς ή/και οικονομικούς πόλους σε επίπεδο ΟΤΑ ή ευρύτερων χωρικών ενοτήτων (τουριστικά κέντρα ιδίως του νησιωτικού χώρου).

Ποια είναι η περιοχή μελέτης
Ως Περιοχή Μελέτης ορίζεται το σύνολο των χωρικών ενοτήτων που την αποτελούν, αλλά συνυπολογίζονται και οι αλληλεπιδράσεις με το εξωτερικό χωρικό περιβάλλον της, εντός του Δήμου.
Για τον εντοπισμό, βάση της υφιστάμενης κατάστασης, και την ιεράρχηση των αναγκών υλοποίησης έργων πρέπει να προηγείται ανοικτή διαβούλευση με τους κατοίκους και τους φορείς των περιοχών.
Ο οδηγός που εξέδωσε το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥπΠΑΠΕΝ) επικεντρώνεται στον τομέα των συγκοινωνιακών και κυκλοφοριακών δράσεων.  Αναμένεται ο οδηγός να συμπληρωθεί και με τις άλλες δράσεις του προγράμματος.

ΕΙΔΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ-ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΩΝ

Στόχος είναι η αναβάθμιση των ποιοτικών παραμέτρων, που θα επέλθει με τις βελτιωμένες συγκοινωνιακές και κυκλοφοριακές συνθήκες στην περιοχή μελέτης και με την εφαρμογή των αρχών της βιώσιμης αστικής κινητικότητας.
Σκοπός του Ειδικού Σχεδίου Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης», στο συγκοινωνιακό και κυκλοφοριακό τομέα, αποτελεί η προώθηση και υλοποίηση δράσεων συγκοινωνιακού-κυκλοφοριακού-πολεοδομικού σχεδιασμού και βιώσιμης αστικής κινητικότητας.
Στο Ειδικό Σχέδιο Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης» θα εντάσσονται δράσεις που περιλαμβάνονται στο γενικότερο, εγκεκριμένο από το Δημοτικό Συμβούλιο, Επιχειρησιακό Σχέδιο, το οποίο μπορεί να αναμορφωθεί ή να επικαιροποιηθεί, σύμφωνα με τα αποτελέσματα διαβούλευσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα πραγματοποιηθεί με διαβούλευση, η διερεύνηση των ειδικών αναγκών της κάθε πόλης, οι οποίες θα καταγραφούν, αξιολογηθούν και κατηγοριοποιηθούν.
Τα έργα που θα ενταχθούν στο Ειδικό Σχέδιο Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης» θα αναπτυχθούν σε τέσσερεις άξονες:

1. Επανασχεδιασμός του δημόσιου χώρου
2. Βελτιστοποίηση της χρήσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ) και της αποθάρρυνσης χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου
3. Ενσωμάτωση της διάστασης των εμπορευματικών μεταφορών
4. Χρήση καινοτόμων λύσεων

Πίνακας ενδεικτικών μέτρων
Στον άξονα 1. «επανασχεδιασμός του δημόσιου χώρου», θα μπορούσαν να ενταχθούν τα παρακάτω έργα:
1.1. δημιουργία περιοχών πλήρους αποκλεισμού εισόδου και στάθμευσης ΙΧ (όπως π.χ. τουριστικές, αρχαιολογικές, εμπορικές περιοχές)
1.2. προώθηση της πεζής μετακίνησης, της μετακίνησης με ήπια μέσα και της ανεμπόδιστης κίνησης των ΑμΕΑ
1.3. ενσωμάτωσή τους στις πολιτικές αστικών μεταφορών που ακολουθούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές
1.4. δημιουργία των απαραίτητων υποδομών και με καινοτόμους τρόπους, αξιοποιώντας φιλικά προς το περιβάλλον ψυχρά υλικά και νέες τεχνολογίες
1.5. χρήση σύγχρονων τεχνολογιών για την προώθηση των κοινόχρηστων μέσων και των μέσων ήπιας μετακίνησης.
Στον άξονα 2. «βελτιστοποίηση της χρήσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ) και της αποθάρρυνσης χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου» θα μπορούσαν να ενταχθούν τα παρακάτω έργα:
2.1. προώθηση της χρήσης ΜΜΜ
2.2. έμφαση στους επιβάτες με μειωμένη κινητικότητα
2.3. ανταγωνιστικά ΜΜΜ, με χρόνο μετακίνησης συγκρίσιμο με εκείνο του ΙΧ αυτοκινήτου
2.4. δημιουργία λωρίδων αποκλειστικής κυκλοφορίας ΜΜΜ, οι οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από οχήματα έκτακτης ανάγκης
2.5. προώθηση του συνδυασμού χρήσης αυτοκινήτου και ΜΜΜ (park&ride)
2.6. διασύνδεση υποδομών μεταξύ των διαφόρων τρόπων μετακίνησης
2.7. συντονισμός δρομολογίων των διαφόρων τρόπων μεταφοράς, ώστε να διευκολύνονται χρονικά οι μετεπιβιβάσεις
2.8. διαμόρφωση πολιτικών στάθμευσης (π.χ. τιμολογιακή πολιτική) που να αποθαρρύνει τη μακροχρόνια στάθμευση σε εμπορικές – κεντρικές περιοχές
2.9. δημιουργία χώρων στάθμευσης σε σταθμούς μετεπιβίβασης
2.10. δημιουργία χώρων στάθμευσης εκτός οδού, ειδικά για τους μόνιμους κάτοικους
2.11. εφαρμογή πολιτικών αποθάρρυνσης χρήσης του επιβατικού ΙΧ
2.12. εφαρμογή ελεγχόμενης στάθμευσης, με τη χρήση σύγχρονων πολιτικών και μέσων
2.13. συλλογική χρήση αυτοκινήτων, καθένα από τα οποία θα μεταφέρει περισσότερα άτομα (carpooling)
2.14. προώθηση της «εικονικής κινητικότητας», δηλ. την τηλεργασία, την τηλε-εξυπηρέτηση δημοσίων υπηρεσιών, κ.α. με στόχο τη μείωση των μετακινήσεων
2.15. μέτρα αποτροπής παράνομης στάθμευσης
2.16. ευέλικτη και πολλαπλή χρήση της υφιστάμενης υποδομής, ανάλογα της κατά περίπτωση ανάγκης
2.17. χρήση έξυπνων συστημάτων μεταφορών (ITS), που συντελούν στη βέλτιστη διαχείριση της κυκλοφορίας
2.18. παροχή πληροφοριών στους πολίτες σχετικά με τα ΜΜΜ και τους εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης (π.χ. χάρτες, διαδίκτυο, smartphone εφαρμογές)
2.19. έργα τηλεματικής (έξυπνες στάσεις) – πληροφόρηση επιβατών στη στάση και στο κινητό τηλέφωνο
2.20. δυνατότητα πρόσβασης από και προς μια αστική περιοχή των τουριστών και των επισκεπτών της πόλης, που αποτελούν ιδιαίτερες ομάδες χρηστών.
Στον άξονα 3. «ενσωμάτωση της διάστασης των εμπορευματικών μεταφορών» θα μπορούσαν να ενταχθούν τα παρακάτω έργα:
3.1. αποτελεσματικές συνδέσεις μεταξύ εμπορευματικών μεταφορών μεγάλων αποστάσεων και δικτύου διανομής μικρών αποστάσεων, με τη χρήση μικρότερων και καθαρότερων οχημάτων διανομής εντός αστικών περιοχών
3.2. εφαρμογή πολιτικών διαχείρισης του χρόνου και τόπου εξυπηρέτησης των εμπορευματικών μεταφορών καθώς και των οχημάτων αποκομιδής απορριμμάτων
3.3. μείωση των διερχόμενων από αστικές περιοχές μεγάλων οχημάτων
3.4. σύνδεση της αστικής εφοδιαστικής (δημόσιος τομέας) με τις επιβατικές και εμπορευματικές μεταφορές (ιδιωτικός τομέας), σε ένα ενιαίο σύστημα εφοδιαστικής
3.5. αποτελεσματική εξυπηρέτηση και σύνδεση καταστημάτων, εταιρειών και ζωνών οικονομικής δραστηριότητας με τα αστικά συγκοινωνιακά δίκτυα.
Στον άξονα 4. «χρήση καινοτόμων λύσεων» θα μπορούσαν να ενταχθούν τα παρακάτω έργα:
4.1. έξυπνη διαχείριση οδικού φωτισμού
4.2. προώθηση των περιβαλλοντικά ορθών και λιγότερο δαπανηρών λύσεων μαζικών μεταφορών
Στις Συγκοινωνιακές-Κυκλοφοριακές δράσεις, περιλαμβάνονται επίσης:
1. Συγκοινωνιακές ή/και Κυκλοφοριακές μελέτες.
2. Υλοποίηση έργων υποδομής προώθησης βιώσιμης κινητικότητας
3. Προμήθεια εξοπλισμού αστικής κινητικότητας
4. Υλοποίηση συγκοινωνιακού έργου σε δημοτικό ή διαδημοτικό επίπεδο
5. Ανάπτυξη εφαρμογών νέων τεχνολογιών, σχετικών με τους στόχους του παρόντος Ειδικού Σχεδίου Δράσης
Οι αρχές σχεδιασμού που θα πρέπει να ικανοποιούνται σε όλες τις δράσεις είναι οι εξής:
i. διευκόλυνση των ΑμΕΑ
ii. προώθηση ήπιων μέσων μετακίνησης
iii. εφαρμογή νέων τεχνολογιών
iv. χρήση ΑΠΕ
Επιλέξιμες υποδομές
Ειδικά για τις επιλέξιμες υποδομές, χωρίς όμως να αποκλείονται άλλες που πληρούν τους στόχους του Ειδικού Σχεδίου Δράσης, ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Ειδική πλακόστρωση στα πεζοδρόμια για την κίνηση των ΑμΕΑ, που έχουν μειωμένη όραση.
• Ράμπες ανόδου των αμαξιδίων των ΑμΕΑ, που έχουν προβλήματα κινητικότητας στα πεζοδρόμια.
• Οπτική σήμανση για τα ΑμΕΑ που έχουν προβλήματα ακοής.
• Κατασκευές πεζοδρόμων.
• Διαπλατύνσεις πεζοδρομίων.
• Κατασκευές επί των πεζοδρομίων και δίπλα σε αυτά, ειδικών εμποδίων που αποτρέπουν την παράνομη στάθμευση αυτοκινήτων ή/και μηχανών στους πεζόδρομους, στα πεζοδρόμια ή και στις ράμπες ανόδου/καθόδου των ΑμΕΑ, που έχουν προβλήματα κινητικότητας.
• Κατασκευές ποδηλατοδρόμων.
• Κατασκευές λεωφορειόδρομων ή λεωφορειολωρίδων.
• Διαμόρφωση τοπικών οδών σε woonerf (δηλ. ελικοειδής διαδρομή σε οδόστρωμα προδιαγραφών πεζοδρόμων).
• Κατασκευή υπερυψωμένων διασταυρώσεων.
• Αναδιαμόρφωση οδών με ανακατανομή του χώρου στους χρήστες της, με προώθηση ήπιων μέσων μετακίνησης και προστασία των ευάλωτων χρηστών.

Επιλέξιμοι Εξοπλισμοί
Από το Ειδικό Σχέδιο Δράσης «Βιώσιμες Πόλεις – Μαθιός Καρλαύτης» επιλέξιμοι εξοπλισμοί, χωρίς να αποκλείονται άλλοι που πληρούν τους στόχους του Ειδικού Σχεδίου Δράσης, είναι ενδεικτικά:
v     Εξειδικευμένα ηχητικά συστήματα που εκπέμπουν ειδικό σήμα κατά το χρονικό διάστημα στο οποίο θα επιτρέπεται η διέλευση από τη διάβαση (πράσινο), ώστε να ενημερώνονται τα ΑμΕΑ που έχουν μειωμένη όραση.
v     Λεωφορεία με ειδική ράμπα εισόδου αμαξιδίων ΑμΕΑ και με ειδική θέση για την σταθεροποίηση τους.
v     Λεωφορεία με υποβιβαζόμενο δάπεδο για την είσοδο αμαξιδίων ΑμΕΑ και με ειδική θέση για την σταθεροποίηση τους.
v     Λεωφορεία με καύσιμα φιλικά προς το περιβάλλον ή χρήση ΑΠΕ.
v     Συστήματα χρήσης κοινόχρηστων ποδηλάτων.
v     Εγκαταστάσεις για τη στάθμευση δικύκλων.
v     Συστήματα ειδικής φωτεινής σηματοδότησης για προτεραιότητα των ΜΜΜ στις διασταυρώσεις.
v     Τηλεματικά συστήματα ενημέρωσης για τους χρόνους διέλευσης των λεωφορείων από τις στάσεις (έξυπνες στάσεις).
v     Γερανοφόρα φορτηγά οχήματα για τη μετακίνηση παράνομα σταθμευμένων οχημάτων.
v     Συστήματα ελεγχόμενης στάθμευσης.
v     Έξυπνα συστήματα οδοφωτισμού.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και κριτήρια διαφοροποίησης.
Η εξειδίκευση και διαφοροποίηση των αναγκών της κάθε περιοχής ώστε οι επεμβάσεις και τα έργα να είναι συμβατά με τους στόχους του Ειδικού Σχεδίου Δράσης, προσδιορίζονται βάσει κριτηρίων ως προς το εύρος του αντικειμένου, του προϋπολογισμού, της επιλεξιμότητας, κ.λπ.
Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων και τα εξής:
ü      Πληθυσμός περιοχής μελέτης
ü      Ωφελούμενος/Εξυπηρετούμενος πληθυσμός
ü      Πυκνότητα πληθυσμού
ü      Εποχική διακύμανση πληθυσμού
ü      Χρόνος μετακινήσεων
ü      Μήκος μετακινήσεων
ü      Κόστος μετακίνησης
ü      Ενεργειακή κατανάλωση
ü      Γεωγραφικό ανάγλυφο περιοχής (κλίσεις οδών, κ.λπ.)
ü      Ποιότητα οδικού δικτύου
ü      Τοπικές κλιματικές συνθήκες
ü      Δείκτης ιδιοκτησίας ΙΧ αυτοκινήτων
ü      Κατανομή μετακινήσεων ανά διαφορετικό μέσο μετακίνησης
ü      Κυκλοφοριακή κατάσταση
ü      Διαθέσιμοι χώροι στάθμευσης παρά την οδό και εκτός οδού
ü      Συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση
ü      Ποσοστό πληρότητας ΜΜΜ
ü      Ποσοστό καλυπτόμενης έκτασης της περιοχής μελέτης από ΜΜΜ
ü      Χωρική κατανομή σημείων (πόλων) έλξης και παραγωγής μετακινήσεων
ü      Ηλικιακή κατανομή κατοίκων
ü      Οικονομική κατάσταση κατοίκων της περιοχής
ü      Ποσοστό κατοίκων με χρήση διαδικτύου και κινητής τηλεφωνίας
Παρατηρήσεις
Η ΚΕΔΕ θα πρέπει να ετοιμαστεί για την κατάθεση προτάσεων στη διαβούλευση. Παρατηρείται ότι το πρόγραμμα είναι πολύ απαιτητικό. Απευθύνεται δε, σε δήμους εκτός των δύο μεγάλων πολεοδομικών συγκροτημάτων με τα υψηλότερα, κατά τεκμήριο, προβλήματα στην οργάνωση και επιστημονική – τεχνική στελέχωση και υποστήριξη των υπηρεσιών τους. Νομίζω ότι βασική δράση για την επιτυχή υλοποίηση του προγράμματος είναι η ύπαρξη χρηματοδοτικής στήριξης στους δήμους, από την τεχνική βοήθεια του προγράμματος, ώστε να μπορέσουν να ωριμάσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά τις προτάσεις τους.
Θα πρέπει επίσης η ΚΕΔΕ να υποστηρίξει τις ΠΕΔ. Η χρηματοδότηση του προγράμματος θα γίνει κυρίως από τα ΠΕΠ. Επομένως, οι ΠΕΔ θα πρέπει να προετοιμαστούν για αποτελεσματικές παρεμβάσεις και ανάδειξη των περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων τους.
Οι δήμοι θα πρέπει να προετοιμαστούν:
Καταρχήν το κόστος της προετοιμασίας να το μοιραστούν με τους εταίρους τους (πχ το κόστος των συγκοινωνιακών μελετών να το αναλάβει ο φορέας υλοποίησης του συγκοινωνιακού έργου), ανεξάρτητα, από την ευόδωση ή όχι, της διεκδίκησης της χρηματοδότησης από την τεχνική βοήθεια του προγράμματος.
Το έργο είναι απαιτητικό αλλά δεν είναι τόσο περίπλοκο όσο, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται. Υπάρχει σχετική εμπειρία (θετική ή αρνητική) από πολλούς δήμους (πρόγραμμα Συν-Κοινωνία) Θα πρέπει όμως: 1) να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος, 2) να ληφθεί υπόψη η οικονομική συγκυρία, 3) να διευκρινιστεί ότι το πρόγραμμα είναι ενταγμένο στο νέο ΕΣΠΑ και 4) η διάρκεια του δεν είναι ετήσια, αλλά πενταετής.
Θα πρέπει επιπλέον οι δήμοι να προετοιμάζονται για τις αλλαγές που θα χρειαστούν, λόγω εναρμόνισης με το «Μ. Καρλαύτης», στα επιχειρησιακά τους προγράμματα.
Τέλος,  πολύ σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία των προτάσεων, αλλά και στοιχείο αξιολόγησης και επιλεξιμότητας, θα παίξει η διαβούλευση. Οι δήμοι θα πρέπει να προετοιμάζονται από τώρα για τις διαδικασίες αυτές και τον τρόπο που θα εκφράσουν, οι διάφορες κοινωνικές, παραγωγικές και επαγγελματικές ομάδες, τις απόψεις τους.

Ράλλης Γκέκας

Δρ, Οικονομικών ΟΤΑ

rgkekas@skepsis.net.g