Τα περίεργα ήθη και έθιμα του Πάσχα – Από το δείπνο στα μνήματα στη δίαιτα με ξύδι

Κάθε χρόνο την περίοδο το Πάσχα αναβιώνουν σε όλη την Ελλάδα γνωστά και αγαπημένα έθιμα. Υπάρχουν όμως και μερικά «περίεργα» έθιμα τα οποία ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα για την ιδιαιτερότητα και την πρωτοτυπία τους. Ο ρουκετοπόλεμος στην Χίο, το δείπνο πάνω από τα μνήματα των νεκρών στο Ηράκλειο, η δίαιτα με ξύδι στην Κορώνη, η δημοπρασία της εικόνας της Αγίας Αναστασίας στην Ορεστιάδα και το Διδυμότειχο είναι μερικά από αυτά …

Αναλυτικά:



Κάλυμνος

Το Σάββατο του Λαζάρου στην Κάλυμνο ζυμώνουν «Λαζάρους», πλάθουν δηλαδή ένα ομοίωμα ανθρώπου με χέρια, πόδια και κεφάλι.



Κύθνος- Λέσβος

Στην Κύθνο την Κυριακή του Πάσχα στήνεται μία κούνια στην πλατεία του νησιού, στην οποία ανεβαίνουν και κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές.

Εκτός από την Κύθνο το έθιμο αυτό αναβιώνει και στη Λέσβο. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.



Πάτμος

Στο νησί της Πάτμου, την Μ. Πέμπτη γίνεται αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου και του Νιπτήρα στην κεντρική πλατεία.



Κέρκυρα

Στην Κέρκυρα το πρωί του Μ. Σαββάτου μετά την ακολουθία της Πρώτης Ανάστασης στην Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες πήλινα δοχεία (μπότιδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου η Ανάσταση γίνεται στην Άνω Πλατεία και όλα τα παράθυρα των γύρω σπιτιών είναι ανοιχτά με αναμμένα κεράκια.

Κως

Στη Κω τα παιδιά προετοιμάζονται και αυτά για την Ανάσταση του Κυρίου. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λεει το «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ».

Χαλκιδική (Περισσός)

Το σημαντικότερο Πασχαλινό έθιμο είναι «του μαύρου νιού τ΄αλώνι». Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και πολλές φορές ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «Καγκελευτό» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.



Λέσβος

Σε μερικούς ναούς του νησιού της Λέσβου γίνεται το θρησκευτικό έθιμο της αναπαράστασης της Καθόδου του Χριστού στον Αδη.
Σύμφωνα με τη Χριστιανική παράδοση, ο Χριστός λίγο πριν αναστηθεί κατέβηκε στον Αδη για να χαρίσει φως και αιώνια ζωή στους νεκρούς.

Έτσι, τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, όταν όλη η πομπή με τους ιερείς και τον υπόλοιπο κόσμο, που προηγουμένως έχουν γιορτάσει την Ανάσταση στο προαύλιο του ναού, πρόκειται να επιστρέψουν στο ναό, διαδραματίζονται τα ακόλουθα:

Κλείνει η κεντρική πύλη του ναού και από την έξω πλευρά (στο προαύλιο του ναού) μένει όλη η πομπή με τον επικεφαλής κληρικό ενώ από τη μέσα πλευρά (στο ναό) στέκεται κάποιος (συνήθως ένας ψάλτης του ναού). Κατά τη σκηνή αυτή ο επικεφαλής κληρικός αναπαριστά το Χριστό, ενώ ο άλλος αναπαριστά τον Αδη. Στη συνέχεια, με δυνατή φωνή, έτσι ώστε να ακούνε όλοι μέσα και έξω από το ναό, γίνεται ο παρακάτω διάλογος:

Επικεφαλής Κληρικός «ΕΚ», βροντώντας δυνατά την πύλη του ναού
«Αρατε πύλας» (δηλαδή, Ανοίξτε τις πόρτες), τρεις φορές

Αυτός που στέκεται από μέσα «Ψ»
«Τις εστί;» (δηλαδή Ποιός είναι;) τρεις φορές, απαντώντας στον «ΕΚ»

«ΕΚ»
«Κύριος βασιλεύς της δόξης»

«Ψ»
«Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης;» (δηλαδή Ποιος είναι αυτός ο άρχοντας της δόξας; εννοείται της δόξας του Θεού)

«ΕΚ», κλωτσώντας, δυνατά και με κρότο, την πύλη του ναού για να ανοίξει
«Κύριος ισχυρός, ούτος εστίν ο βασιλεύς της δόξης» (δηλαδή Κύριος δυνατός, αυτός είναι ο άρχοντας της δόξας)

Με το που ανοίγει η πύλη του ναού με αυτόν τον εντυπωσιακό τρόπο, ο επικεφαλής κληρικός και όλη η πομπή μπαίνουν ορμητικά στο ναό, ψάλλοντας όλοι μαζί δυνατά το «Χριστός Ανέστη».

Φολέγανδρος

Στη Φολέγανδρο περιφέρουν την εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου για τρεις μέρες και την περνούν μαζί με την πομπή των πιστών απ” όλα τα σπίτια του νησιού!

Ζάκυνθος

Στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων στην Ζάκυνθο, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μ. Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό αλλά και από τα παράθυρα των σπιτιών.

Ύδρα

Στην Ύδρα την Μ. Παρασκευή ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και εκεί διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου.



Καλαμάτα

Στην Καλαμάτα αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες (χαρτονένιοι σωλήνες γεμάτοι μπαρούτι), επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο. στο γήπεδο του Μεσσηνιακού.



Λιβαδειά

Χαρακτηριστικό είναι επίσης το έθιμο του «λάκκου» που αναβιώνει παραδοσιακά στη Λιβαδειά. Μετά την Ανάσταση και πριν ακόμα ξημερώσει οι Λειβαδίτες ετοιμάζουν με προσοχή το λάκκο όπου θα ανάψει η φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Εκεί ψήνονται τα αρνιά.



Μονεμβασιά

Στην Μονεμβασία, τη Σύμη και την Αστυπάλαια ανήμερα ή την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα.

Ορεστιάδα

Στην Ορεστιάδα και στο Διδυμότειχο στη δεύτερη Ανάσταση βγάζουν σε δημοπρασία την εικόνα της Αγίας Αναστασίας. “Όποιος πλειοδοτήσει, κρατά την εικόνα στο γύρο που κάνουν, σχηματίζοντας το «μαγικό κύκλο», ο οποίος προστατεύει το χωριό από κάθε κακό.

Ηράκλειο

Στο Ηράκλειο της Κρήτης τη Δευτέρα του Πάσχα με φαί και κρασί, ενώ έχει προηγηθεί καθαρισμός και καλλωπισμός του χώρου, συγγενείς και φίλοι των αποβιώσαντων, πηγαίνουν στο κοιμητήριο της περιοχής και γευματίζουν με παραδοσιακά γλυκά και φαγητά ανταλλάσοντας ευχές. Με αυτό τον τρόπο όπως λένε οι συγγενείς τιμούν την μνήμη τους, τους μακαρίζουνε και κυρίως διαδίδουν το αναστάσιμο μήνυμα των ημερών.

Κορώνη

Στην Κορώνη κατά την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας κάνουν αυστηρή νηστεία και δεν τρώνε ούτε μαγειρεύουν ούτε πίνουν τίποτα. Κάποιοι από τους χωρικούς επειδή δεν αντέχουν, βάζουν σε ένα ποτηράκι λίγο ξύδι για να πιουν. Επειδή το ξύδι όμως ως γνωστόν δεν πίνεται… ξεροσφύρι το συνδυάζουν με λίγη.. αραχνίτσα. Ναι, καλά διαβάζετε. Επειδή η παράδοση λέει πως έτσι πότισαν τον Χριστό οι ντόπιοι πίνουν ξύδι με αράχνη…

Αρκαδία

Στην Αρκαδία οι γιαγιάδες ζωγραφίζουν μια γυναικεία φιγούρα με επτά τα πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της Σαρακοστής, ενώ η γυναικεία φιγούρα δεν είναι άλλη από την ίδια την Σαρακοστή. Κάθε ένα από τα Σάββατα λοιπόν που απομένουν μέχρι την Μεγάλη Εβδομάδα, ένα από τα εγγόνια, κόβουν διαδοχικά τα πόδια της Κυρα-Σαρακοστής, μέχρι να μείνει ένα πόδι λίγο πριν την Ανάσταση. Τότε η γιαγιά τυλίγει το χαρτί με το τελευταίο πόδι σε μπαλάκι και το βάζει στο Ψωμί της Ανάστασης. Στο Πασχαλινό τραπέζι ο πατέρας κόβει το ψωμί σε φέτες και το μοιράζει στους παρευρισκόμενους. Ο πιο χαρούμενος απ’όλους είναι εκείνος που θα βρει στη φέτα του το κομμένο ποδαράκι της Κυρα-Σαρακοστής…

Χίος

Στη Χίο, ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό Βρονταδούσικο έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή. Αρχικά, οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου όμως αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Οι ποσότητες, τα τελευταία χρόνια, φτάνουν στις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που δημιουργείται από τις ρουκέτες που εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου το βράδυ της Ανάστασης είναι φαντασμαγορικό. Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία των παρευρισκομένων, έτσι ώστε να διασωθεί το έθιμο.