Η Βιρτζίνια Γουλφ στο Αχμετ Αγά (Προκόπι) το 1906 . Την απασχόλησε ένας φόνος που έγινε στην περιοχή.

Από Ελευθεροτυπία





Η Βιρτζίνια Γουλφ, η μεγάλη και σπουδαία Αγγλίδα μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος έχει έρθει στην Εύβοια και έχει περάσει πολλές εβδομάδες στο τσιφλίκι του Μπαίκερ στο Αχμέτ Αγά (μετανομάστηκε σε  Προκόπι το 1927).



Την αποκάλυψη κάνει η Αργυρώ Μάντογλου στη "Ελευθεροτυπίας" όπου κάνει εκτενή αναφορά στην επίσκεψη της Βιρτζίνιας Γουλφ στην Εύβοια.



Βιρτζίνια Γουλφ 1882 - 1941
Το πρώτο (αινιγματικό) ταξίδι της στην Ελλάδα

Δεν μπορείς να βρεις γαλήνη όταν αποφεύγεις τη δράση. Το ταξίδι επαναφέρει τη δύναμη και την αγάπη στη ζωή σου. Βιρτζίνια Γουλφ
Γράφει η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

Οι πράξεις της είναι τολμηρές . δεν φοβάται να ρισκάρει και να αψηφήσει του κινδύνους. Λάτρης της περιπέτειας, τα έργα της ξέφυγαν από τις νόρμες της εποχής, ήρθε σε ρήξη με τον τρόπο αποτύπωσης του κόσμου. Οι συγγραφείς πάντα ταξίδευαν και τα ταξίδια τους δεν ήταν πάντα ακίνδυνα και ψυχαγωγικά· πολλοί το πλήρωσαν με την υγεία τους, άλλοι με τη ζωή τους και άλλοι με ανεπανόρθωτες απώλειες.

Ομως, με κάποιον τρόπο, αυτές οι εμπειρίες βρήκαν το δρόμο και πέρασαν στο έργο τους· εικόνες, γεύσεις, περιπέτειες και τριβές που αν δεν τις είχαν βιώσει, ίσως να μην άφηναν πίσω τους βιβλία που ακόμα συγκινούν, ξαφνιάζουν και πληροφορούν.

Ταξίδι δεν είναι μόνο η γεωγραφική μετατόπιση· η εμπειρία περιλαμβάνει την προετοιμασία, τη συμβολική αλλά και την εμπειρική έκθεση σε έναν άλλον κόσμο, τους κινδύνους αλλά και την επιστροφή. Το βίωμα παραμένει στη μνήμη και με την πάροδο του χρόνου μεταλλάσσεται μέχρι να βρει τη θέση του σε κάποια περιγραφή, σε κάποιο διάλογο ή χαρακτήρα, ακόμη και σε κάποια αναπάντεχη τροπή της πλοκής, αν και για πολλούς κάποιο ταξίδι τους δεν ήταν μία ακόμη περιπέτεια, αλλά μοιραία συνάντηση με το πεπρωμένο.

Ο Θερβάντες έχασε το χέρι του στη Ναύπακτο και ο Ρεμπό το πόδι του στην Αφρική. Ο Ντ. Χ. Λόρενς πέθανε από φυματίωση στη Νότια Γαλλία, ο Σεντ Εξιπερί στους αιθέρες πάνω από την Αφρική κι ο Λόρδος Βύρωνας στο Μεσολόγγι.

Αν ακολουθήσουμε τα ίχνη τους, αν ψάξουμε τις διαδρομές και τα μέρη όπου έζησαν, επισκέφθηκαν και περπάτησαν, ενίοτε τους συναντάμε έξω από την ασφάλεια του καθιστικού τους, μακριά από την καλλιέργεια των παρτεριών του κήπου τους· τους συναντάμε σε μέρη απρόσμενα, δύσβατα για την εποχή τους και επικίνδυνα, σε τόπους όπου για να βρεθού, ρίσκαραν τη σωματική τους ακεραιότητα, την ίδια τους τη ζωή. Ενίοτε βρίσκουμε σε τυχαία αποσπάσματα του έργου τους εικόνες, αισθήσεις, εμπειρίες που έχουν αντληθεί από ταξίδια, ίσως ταξίδια της νεανικής τους ηλικίας, που χρειάστηκαν χρόνια, ίσως και ολόκληρες δεκαετίες, για να περάσουν στο χαρτί.



Η περιηγήτρια

Το καλοκαίρι που πέρασε βρέθηκα ένα Σαββατοκύριακο του Αυγούστου στη Βόρεια Εύβοια, στο κτήμα Νόελ-Μπέικερ (πρώην Αχμέταγα), που έχει μετατραπεί σε ένα χώρο σεμιναρίων και συνεδρίων, με το όνομα «Κανδήλι». Η ατμόσφαιρα, τα χτίσματα, η τοποθεσία και η γενικότερη αύρα δημιουργούσαν την αίσθηση πως έχει αποσπαστεί από μια άλλη εποχή και σε παρέσυρε σε ένα ταξίδι στο χρόνο. Οι προηγούμενοι ένοικοι παρέμειναν δεσπόζουσες «παρουσίες», καθώς τα αντικείμενα δεν είχαν πεταχτεί αλλά είχαν προσαρμοστεί στις σημερινές ανάγκες και είχαν αξιοποιηθεί με τρόπο λειτουργικό και ωφέλιμο. Μάλλον τυχαία έμαθα πως το 1906 ένας από τους επισκέπτες ήταν η Βιρτζίνια Γουλφ, καλεσμένη της φίλης της Ιρένε Νόελ, όταν η συγγραφέας ήταν είκοσι τεσσάρων ετών και δεν είχε ακόμα δημοσιεύσει. Το κτήμα (45 χιλιάδες στρέμματα) το είχε αγοράσει ο Αγγλος ευγενής Εντουαρντ Νόελ το 1832 από τους Τούρκους, που φεύγοντας από την Ελλάδα πουλούσαν τα τσιφλίκια τους.



«Η Ελλάδα είναι μια χώρα τόσο παλιά, που είναι σαν να περιφέρεσαι σε σεληνιακά τοπία», έγραψε η Βιρτζίνια Γουλφ στο ημερολόγιό της το 1936, κατά τη δεύτερη επίσκεψή της στη χώρα μας, με το σύζυγό της Λέοναρντ και τον Ρότζερ Φράι, κριτικό τέχνης. Είχε προηγηθεί αυτό το πρώτο ταξίδι, το Σεπτέμβρη του 1906, όταν ήταν ακόμα Βιρτζίνια Στίβεν, με την αδελφή της Βανέσα και τους αδελφούς της Τόμπι και Εντριαν. Τα αγόρια έκαναν τη διαθήκη τους προτού ξεκινήσουν, οι προετοιμασίες για το ταξίδι ήταν εντατικές σαν να πήγαιναν σε εκστρατεία. Επισκέφθηκαν την Ολυμπία, την Επίδαυρο και το κτήμα των Νόελ-Μπέικερ στη Βόρεια Εύβοια.



Ταξίδι... στην «άκρη του κόσμου»

Ρώτησα τον σημερινό ιδιοκτήτη και απόγονο των αρχικών ιδιοκτητών του κτήματος το πώς είχε βρεθεί εκεί πάνω η Βιρτζίνια Γουλφ. «Βιρτζίνια Στίβεν», με διόρθωσε. Ναι φυσικά, το 1906 δεν ήταν ακόμα παντρεμένη με το Λέοναρντ Γουλφ, είχε ακόμα το πατρικό της όνομα. Μου είπε πως ήταν καλεσμένη της γιαγιάς του και φίλης της Γουλφ, Ιρένε Νόελ. «Ναι, αλλά πώς έφθασε ώς εδώ;», επέμεινα. Φαντάστηκα τις προετοιμασίες, την εύθραυστη υγεία της, τα μικρόβια, τις δυσκολίες της μετακίνησης.



Με μια παρέα Κουακέρων

«Εμεινε καιρό;». «Κάποιες βδομάδες», είπε και δεν φάνηκε πρόθυμος να συνεχίσει. «Με μια παρέα Κουακέρων». Με κοίταξε ερωτηματικά: Ηξερα τι ήταν οι Κουάκεροι; Εγνεψα καταφατικά και συμπλήρωσε πως το έργο τους ήταν κάτι ανάλογο με το έργο που προσφέρουν στις μέρες μας κάποιες μη κυβερνητικές οργανώσεις αλληλεγγύης. Η Ελλάδα ήταν πολύ φτωχή εκείνη την εποχή, αρρώστιες, πείνα, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, η πρόσφατη δολοφονία του Καποδίστρια, η χώρα σε κρίσιμη καμπή.

Εσκαψα τη μνήμη μου να θυμηθώ τι είχε γράψει η Γουλφ γι' αυτό το πρώτο ταξίδι της στην Ελλάδα, όχι το δεύτερο το 1936, όπου και έχουμε πλήθος καταχωρίσεων στο ημερολόγιό της και επιστολές, αλλά για την πρώτη της εμπειρία στη χώρα μας, όταν ακόμα πειραματιζόταν με δοκιμές και σημειώσεις και σκεφτόταν το είδος του μυθιστορήματος που θα ήθελε να γράψει.

Δεν μπορούσα να θυμηθώ ούτε καταχώριση ούτε επιστολή, παρά μόνο πως μετά την Ελλάδα πήγαν στην Κωνσταντινούπολη, πως ο αδελφός, Τόμπι, πέθανε από τύφο και πως το πρώτο της μυθιστόρημα έφερε έναν τίτλο με βαρύ συμβολισμό: «The Voyage Out».

Θυμήθηκα, επίσης, πως πριν από το ταξίδι έκανε εντατικά μαθήματα ελληνικών και μελετούσε την «Αντιγόνη», αλλά και την απογοήτευσή της που εδώ δεν κατάφερε να «ασκηθεί» στα ελληνικά της. Η αγάπη της για οτιδήποτε ελληνικό ήταν χαρακτηριστικό πολλών διανοουμένων και περιηγητών της εποχής της.

Ενα ταξίδι στην ελληνική επαρχία το 1906 ισοδυναμούσε με αποστολή στο Φεγγάρι και είναι αποκαλυπτικό για την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων που το τολμούσαν. Η πληροφορία πως η Βιρτζίνια Γουλφ είχε περάσει από αυτή την «άκρη του κόσμου» με τάραξε. Ηταν η αλλαγή πλαισίου ή η αιφνίδια «συνάντηση» με έναν ογκόλιθο; Εχω φωτογραφίσει πολλές φορές το σπίτι της στο Λονδίνο και το Μονκ Χάουζ, όπου έδωσε τέλος στη ζωή της. Εχω επισκεφθεί μέρη όπου πήγε, έζησε, έγραψε· για ποιο λόγο το πέρασμά της από εδώ με έκανε να νιώθω σαν να ξύπνησα ένα πρωί και να βρήκα πατημασιές ελέφαντα στην αυλή μου;

Περιμένεις να τη βρεις στο Λονδίνο να κάνει τον περίπατό της στο πάρκο, επιβάτη του τρένου ή επισκέπτρια κάποιου μουσείου, όταν όμως τη βρίσκεις σε μια ερημιά, προβάλλει και μια άλλη πτυχή της προσωπικότητάς της -η περιηγήτρια και η εξερευνήτρια- και δεν μπορεί να μην αναρωτηθείς για το ποια ήταν στην πραγματικότητα.

Ψάχνοντας αργότερα βρήκα ελάχιστες αναφορές στην παραμονή της στο κτήμα Μπέικερ, κι αυτές για κάποιο λόγο δεν έχουν σχολιαστεί ιδιαίτερα. Η βιογράφος της, η Ερμιόν Λι, αναφέρει πως ξεκουράστηκε στο κτήμα για μία εβδομάδα, και πως την απασχόλησε ένας φόνος που έγινε στην περιοχή. Τίποτα άλλο. Την ώρα που σώζονται ακόμη και λίστες με ψώνια της συγγραφέως. Τι έκανε σ' αυτό το πρώτο ταξίδι; Πού βρίσκονται οι επιστολές -αν υπάρχουν- και οι ημερολογιακές καταχωρίσεις της;



Τρύπα στο χειρόγραφο

Αλλά η Βιρτζίνια Γουλφ απαντάει σ' έναν ακόμη γρίφο μέσα από το έργο της. Σ' ένα απόσπασμα από το «Ορλάντο» γράφει: «Οταν έφτανε η στιγμή να διασαφηνίσουμε ένα μυστικό που απασχολούσε για έναν σχεδόν αιώνα τους ιστορικούς, υπήρχε μια τρύπα στο χειρόγραφο, αρκετά μεγάλη για να περάσει το δάχτυλό σου. Κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε για να συναρμολογήσουμε μια πενιχρή σύνοψη από τα καψαλισμένα αποσπάσματα που απέμειναν· συχνά όμως χρειάστηκε να κάνουμε υποθέσεις, να μαντέψουμε, ακόμα και να επιστρατεύσουμε τη φαντασία μας».

Η δυσκολία της ανασύστασης μιας εποχής, η απουσία μαρτυριών που θα έριχναν φως στους όποιους γρίφους, σε κάνουν να στραφείς και πάλι στο έργο. Εκεί υπάρχουν οι περιγραφές που μαρτυρούν την ελληνική εμπειρία, εικόνες, μυρωδιές και τοπία, συζητήσεις με φίλους κάτω από ένα δένδρο, το δειλινό, τα χρώματα της θάλασσας.

Βλέποντας τους τόπους που επισκέφθηκε ή τους χώρους όπου έζησε ένας συγγραφέας τον οποίο θαυμάζεις, ίσως αλλάξεις τον τρόπο που διαβάζεις το έργο του, αλλά και την εικόνα που έχεις γι' αυτόν. Η Γουλφ, παρά το πλήθος βιογραφιών μελετών και ερμηνειών, που έχουν δοθεί στο έργο και τη ζωή της, μας κλείνει το μάτι και γίνεται ακόμη πιο μυστηριώδης.

Ποια ήταν στ' αλήθεια η κοπέλα που διέσχιζε τα κακοτράχαλα βουνά πάνω σε ένα μουλάρι για να φθάσει σε μια άγνωστη βουνοκορφή; Καμία σχέση με την εύθραυστη, ασθενική και παράξενη γυναίκα που περιγράφουν οι διάφοροι βιογράφοι. Οι πράξεις της είναι τολμηρές, δεν φοβάται να ρισκάρει και να αψηφήσει τους κινδύνους. Λάτρις της περιπέτειας, τα έργα της ξέφυγαν από τις νόρμες της εποχής, ήρθε σε ρήξη με τον τρόπο αποτύπωσης του κόσμου. Ποια ήταν;

Μια δική της φράση έρχεται και πάλι να μας συντρέξει, από το δοκίμιο «Προσωπικότητες»: «Οι άνθρωποι που θαυμάζουμε περισσότερο ως συγγραφείς έχουν κάποιο στοιχείο άπιαστο, ακαθόριστο, αινιγματικό και απρόσωπο. Κορυφώνονται αργά και από το ύψος τους λάμπουν».

 Η Βιρτζίνια Γουλφ στο Βικιπαιδεία

Η Βιρτζίνια Γουλφ (ή Βιργινία Γουλφ (Virginia Woolf, πλήρες όνομα Αντελίν Βιρζίνια Στήβεν - Adeline Virginia Stephen), 25 Ιανουαρίου 1882 - 28 Μαρτίου 1941) υπήρξε σπουδαία Αγγλίδα μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος, που θεωρήθηκε πρωτοπόρος και νεοτερίζουσα λογοτέχνις στον 20ό αιώνα και μια από τους μέγιστους καινοτόμους στην αγγλική γλώσσα. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου υπήρξε σημαντική μορφή στη λογοτεχνική κοινωνία του Λονδίνου και μέλος της Ομάδας Μπλούμσμπερυ. Τα διασημότερα έργα της είναι τα μυθιστορήματα Μια ωραία μέρα της Κας Νταλογουέη (Mrs Dalloway, 1925), Στο φάρο (To The Lighthouse, 1927), το Ορλάντο (Orlando, 1928), και το δοκίμιο Ένα δωμάτιο ολοδικό σου (A Room of One's Own, 1929) με τη παροιμιώδη φράση της: «Μια γυναίκα πρέπει να έχει τα χρήματα και ένα δωμάτιο κατάδικό της, εάν πρόκειται να γράψει μυθιστοριογραφία». Τα μυθιστορήματά της διακρίνονται για το ψυχολογικό τους βάθος και το εκφραστικό τους ύφος. Άλλα γνωστά έργα της είναι: Νύχτα και μέρα, Τα κύματα, Τα χρόνια, Τρεις γκινέες, κ.ά.

Η Αντελίν Βιρτζίνια Στήβεν γεννήθηκε στο Λονδίνο στις 25 Ιανουαρίου του 1882, κόρη του Σερ Λέσλι Στήβεν και της Τζούλιας Πρίνσεπ Τζάκσον, και εκπαιδεύτηκε από τους γονείς της στο σπίτι τους, στον αριθμό 22 της Hyde Park Gate στο Κένσιγκτον. Οι γονείς της είχαν προηγούμενους αποτυχημένους γάμους, και συνολικά η οικογένεια περιείχε τα παιδιά τριών γάμων. Ο πατέρας είχε μακρινή συγγένεια με τον συγγραφέα Ουίλλιαμ Θάκερεϊ, ήταν γνωστός συγγραφέας ο ίδιος, ιστορικός, κριτικός και ορειβάτης. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη και συντάκτης του Λεξικού Εθνικής Βιογραφίας (Dictionary of National Biography), ενός έργου που έμελλε να επηρεάσει την κόρη του Βιρτζίνια στις κατοπινές της πειραματικές βιογραφίες. Έτσι η Βιρτζίνια μεγάλωσε σε περιβάλλον καλλιτεχνικό με επιρροές από τη βικτωριανή λογοτεχνική κοινωνία: Χένρυ Τζέιμς, Τζωρτζ Έλλιοτ, Τζωρτζ Χένρυ Λιούις, Τζούλια Μάργκαρετ Κάμερον (θεία της μητέρας της) και Τζέιμς Ράσσελ Λόουελ (νονός της Βιρτζίνιας), ήταν μεταξύ των επισκεπτών του σπιτιού της οικογένειας. Η μητέρα της, Τζούλια Στήβεν, γνωστή καλλονή της εποχής της, είχε κι αυτή εξίσου επιφανείς γνωριμίες (ένας πρόγονός της υπήρξε υπηρέτης της Μαρίας Αντουανέττας). Προερχόταν από οικογένεια με γυναίκες φημισμένες για την ομορφιά τους, που σημάδεψαν με την παρουσία τους τη βικτωριανή κοινωνία ως μοντέλα των προραφαηλιτών ζωγράφων και φωτογράφων. Από εκεί περιήλθε στα χέρια της οικογένειας μια σειρά διάσημων και πανέμορφων πινάκων. Συμπλήρωμα αυτών των επιρροών ήταν η τεράστια βιβλιοθήκη του σπιτιού, απ' όπου οι αδελφές Βιρτζίνια και Βανέσσα διδάχτηκαν τους κλασικούς και την αγγλική λογοτεχνία, σε αντίθεση με τους αδελφούς τους Έιντριαν και Τζούλιαν (Θόρμπυ) που ακολούθησαν την τυπική εκπαίδευση στο Καίμπριτζ (τη διαφορά αυτή η Βιρτζίνια τη θυμόταν με πίκρα). Πάντως οι αδελφές επωφελήθηκαν από τις διασυνδέσεις των αδελφών τους στο Καίμπριτζ, γιατί τα αγόρια προσκαλούσαν τους διανοούμενους φίλους τους στο σπιτικό τους.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματά της, οι ζωηρότερες μνήμες της παιδικής της ηλικίας δεν ήταν από το Λονδίνο αλλά από το Σεντ Άιβς στην Κορνουάλη, όπου η οικογένεια περνούσε κάθε καλοκαίρι της μέχρι το 1895. Η οικογένεια έμεινε στο σπίτι το αποκαλούμενο Τάλαντ (Talland), με θέα πέρα από τον κόλπο Πορθμίνστερ. Οι μνήμες των οικογενειακών διακοπών και των εντυπώσεων του τοπίου, ειδικά ο φάρος Godrevy, επηρέασαν τη γραφή της, ειδικά προς το τέλος της ζωής της, και ειδικότερα στο Φάρο. Πιο συγκεκριμένα, το σπίτι στη Σκωτία, στο βιβλίο της, είναι το Τάλαντ και η οικογένεια Ράμσεϋ, είναι στην πραγματικότητα η δική της.

Ο ξαφνικός θάνατος της μητέρας από γρίπη (1895) στα 13 της, και αυτός της αδελφής της Στέλλας δυο χρόνια αργότερα, επέφεραν μια πρώτη σειρά νευρικών κλονισμών. Ο θάνατος του πατέρα της (το 1904) προκάλεσε πιο ανησυχητική κατάρρευση και η Βιρτζίνια χρειάστηκε να μπει για λίγο σε κλινική. Οι κλονισμοί αυτοί και οι επόμενες επαναλαμβανόμενες καταθλιπτικές περίοδοί της οφείλονται, σύμφωνα με σύγχρονους μελετητές, και στη σεξουαλική κακοποίηση που αυτή και η αδερφή της Βανέσσα υπέστησαν από τους ετεροθαλείς αδελφούς τους Τζωρτζ και Τζέραλντ, πράγμα που και η ίδια μνημονεύει στα αυτοβιογραφικά δοκίμιά της.

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της επηρεάστηκε από αυτή τη δραστική ταλάντευση διάθεσης. Αν κι αυτές οι επαναλαμβανόμενες διανοητικές διαταραχές είχαν πολλές επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή της, οι λογοτεχνικές δυνατότητές της παρέμειναν άθικτες. Οι σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές έχουν οδηγήσει σε μεταθανάτια διάγνωση διπολικής διαταραχής, μια ασθένεια που χρωμάτισε την εργασία, τις σχέσεις και τη ζωή της και οδήγησε τελικά στην αυτοκτονία της. Μετά από το θάνατο του πατέρα της το 1904 και της δεύτερης σοβαρής νευρικής κατάρρευσής της, η Βιρτζίνια, η Βανέσσα κι ο Έιντριαν πούλησαν το σπίτι στο Κένσινγκτον και αγόρασαν ένα στο τετράγωνο 46 Gordon στο Μπλούμσμπερυ.

Μετά τις σπουδες της στο Ladie's Department of King's College London, η Γουλφ γνωρίστηκε με τους: Λύττον Στράτσυ, Κλάιβ Μπελ, Σάξον Σίντνεϋ Τέρνερ, Ντάνκαν Γκραντ και Λέοναρντ Γουλφ, που αποτέλεσαν τον πυρήνα του διανοητικού κύκλου γνωστού ως Ομάδα Μπλούμσμπερι, που απέκτησε μεγάλη φήμη το 1910 με τη φάρσα του Ντρέντνωτ, όπου η Βιρτζίνια συμμετείχε άμεσα, ντυμένη αντρικά σαν Αιθίοπας.

Παντρεύτηκε τον συγγραφέα Λέοναρντ Γουλφ το 1912, τον οποίο αναφέρει κατά τη διάρκεια του δεσμού τους ως Αδέκαρο Εβραίο. Πολλοί βιογράφοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο γάμος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ πλήρως, και ότι η σεξουαλικότητά της κατευθύνθηκε προς τις γυναίκες. Κι όμως το ζεύγος μοιράστηκε ένα στενό δεσμό και το 1937 εκείνη έγραψε στο ημερολόγιό της:


Κάνοντας έρωτα -μετά από 25 χρόνια δεν μπορούν ν' αντέξουν χωριστά... βλέπεις αυτό είναι η μεγαλύτερη ευχαρίστηση που θέλουν: μια σύζυγο. Κι ο γάμος μας τόσο πλήρης.

Συνεργάστηκαν επίσης επαγγελματικά, ιδρύοντας το 1917 τις εκδόσεις Hogarth Press που δημοσίευσαν στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος των έργων της. Το ήθος του Μπλούμσμπερι αποθάρρυνε τη σεξουαλική αποκλειστικότητα. Το 1922 η Γουλφ συνάντησε τη Βίτα Σάκβιλ-Ουέστ. Μετά από ένα δειλό ξεκίνημα, συνήψαν σχέση που διάρκεσε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του '20. Το 1928 η Γουλφ παρυσίασε τη φίλη της με το Ορλάντο. Το βιβλίο αυτό ο γιος της Βίτας, Νάιτζελ Νίκολσον, το έχει αποκαλέσει τη «μεγαλύτερη και γοητευτικότερη ερωτική επιστολή στη λογοτεχνία». Όταν τελείωσε ο δεσμός τους, παρέμειναν φίλες μέχρι το θάνατο της Γουλφ. Άλλος δεσμός ήταν η Ματζ Βων, που αποτέλεσε την έμπνευση για το χαρακτήρα της «Κυρίας Ντάλογουεϊ».

Μετά από την ολοκλήρωση του τελευταίου (μεταθανάτια δημοσιευμένου) μυθιστορήματός της, έπεσε σε βαριά κατάθλιψη παρόμοια με την προηγούμενη. Ο πόλεμος και η καταστροφή των σπιτιών της στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια των αεροπορικών επιδρομών της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας, καθώς επίσης και η ψυχρή υποδοχή της βιογραφίας της από τον πρώην φίλο της Ρότζερ Φράυ επιδείνωσαν την κατάσταση, σε βαθμό που την κατέστησε ανίκανη να γράψει. Στις 28 Μαρτίου του 1941, υπό την επήρεια άλλης μιας νευρικής, καταθλιπτικής κρίσης, ρίχτηκε στον ποταμό Ουζ (Ouse), έχοντας βάλει στις τσέπες της πέτρες, και πνίγηκε. Το σώμα της βρέθηκε στις 18 Απριλίου και ο σύζυγός της την έθαψε κάτω από ένα δέντρο, στον κήπο του σπιτιού τους, στο Ρόντμελ του Σάσσεξ. Σ' αυτό που θεωρείται από τους περισσότερους η τελευταία σημείωσή της προς τον σύζυγό της έγραψε:


Αισθάνομαι σίγουρα πως τρελαίνομαι πάλι. Αισθάνομαι ότι δε μπορούμε να ξαναπεράσουμε άλλον ένα σαν εκείνους τους φοβερούς χρόνους. Και δεν θα συνέλθω ξανά τούτη τη φορά. Αρχίζω ν' ακούω φωνές και δε μπορώ να συγκεντρωθώ. Έτσι κάνω κείνο που μου φαίνεται καλύτερο για όλους μας. Μου 'χεις δώσει τη μέγιστη δυνατή ευτυχία. Ήσουν με κάθε τρόπο όλ' αυτά που κανείς δε θα μπορούσε να 'ναι. Δε γνωρίζω δυο ανθρώπους που θα μπορούσαν να είναι ευτυχέστεροι, μέχρι που με χτύπησε τούτη η φοβερή αρρώστια. Δεν μπορώ να την παλεψω άλλο. Ξέρω ότι χαλώ τη ζωή σου, που χωρίς εμένα θα μπορούσες να κάνεις. Και το ξέρεις πως το ξέρω. Βλέπεις δεν μπορώ μήτε να γράψω... ακόμη κι αυτό. Δε μπορώ να διαβάσω. Θέλω να πω πως οφείλω όλη την ευτυχία της ζωής μου σε σένα. Ήσουν ολότελα υπομονετικός μαζί μου και καλός σ' απίστευτο βαθμό. Θέλω να σ' το πω αυτό -ο καθένας το ξέρει. Αν κάποιος θα μπορούσε να μ' είχε σώσει, αυτός θα 'σουν εσύ. Όλα έχουνε χαθεί για μένα μα βεβαιώνω για την καλοσύνη σου. Δεν μπορώ να συνεχίσω να χαλώ τη ζωή σου άλλο. Δεν σκέφτομαι ότι δυο άνθρωποι θα μπορούσαν να 'ναι ευτυχέστεροι απ' όσο ήμασταν εμείς.