Κινηματογραφικός τουρισμός και οικονομική ανάπτυξη

#ΣΟΦΙΑ ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΝΗ, Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας


Ο κινηματογράφος είναι εικόνα με παλμό, συνεχή κίνηση και απήχηση παγκόσμια. Ως τέτοια εικόνα διαδραματίζεται σε ένα δεδομένο τόπο προσεκτικά επιλεγμένο, ο οποίος λαμβάνει διεθνή προβολή και συνδέεται άμεσα με συναισθήματα που τον χαράσσουν στη μνήμη του κοινού. Η δύναμη της εικόνας και των συναισθημάτων αυτών είναι που καθιστούν τον κινηματογράφο ουσιαστικό μέσο προώθησης του τουρισμού. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το 41 % των συμμετεχόντων έχει επισκεφθεί κάποια τοποθεσία λόγω της προβολής της σε κάποια ταινία. Επιπλέον, το 2012, σύμφωνα με το Tourism Competitive Intelligence 40 εκατομμύρια τουρίστες επιλέγουν τον προορισμό των διακοπών τους επειδή τον είδαν σε κάποια κινηματογραφική ταινία.
Η Ελλάδα επιλέγεται ως τόπος γυρισμάτων με τις συνέπειες στην τουριστική ανάπτυξη να είναι άμεσες παρά την έλλειψη οργανωμένου μάρκετινγκ. Η δυναμική του ελληνικού τοπίου σε συνδυασμό με ένα οργανωμένο μάρκετινγκ θα επιτρέψουν στη χώρα μας να απολαύσει τα πολλαπλά οφέλη του κινηματογραφικού τουρισμού:
α) κατά τη διάρκεια της παραγωγής και των γυρισμάτων ενισχύεται σημαντικά η τοπική κοινωνία,
β) η ίδια η προβολή της ταινίας προβάλλει διεθνώς το ελληνικό τοπίο, και
γ) μετά την προβολή της ταινίας η διαφημιστική προβολή μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση και αύξηση του τουριστικού ρεύματος.
Δυστυχώς όμως η γραφειοκρατία, το ασαφές νομικό πλαίσιο, η σύγχυση καθηκόντων μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών αλλά και η έλλειψη φορολογικών κινήτρων αποτελούν υπαρκτά εμπόδια που δεν επιτρέπουν την άνθηση του κινηματογραφικού τουρισμού στη χώρα μας.
Στην παρούσα εργασία θα αναπτυχθεί το ζήτημα της σημασίας του κινηματογραφικού τουρισμού, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στη χώρα μας, με βάση συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία. Έμφαση θα δοθεί στη χώρα μας και συγκεκριμένα στον τρόπο ανάπτυξης της κατάλληλης προώθησης της Ελλάδας αλλά και στον τρόπο αντιμετώπισης των εμποδίων που υφίστανται και αναχαιτίζουν την ανάπτυξη του φαινομένου αυτού.





1. Εισαγωγή
Τα κινηματογραφικά στούντιο και οι εγκαταστάσεις τους δεν επαρκούν προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες του εκάστοτε σεναρίου και τα συχνά υψηλά στάνταρ παραγωγής. Επομένως στην πλειοψηφία των κινηματογραφικών ταινιών αναγκαία καθίσταται η πραγματοποίηση εξωτερικών γυρισμάτων σε συγκεκριμένη τοποθεσία που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παραγωγής.
Το φαινόμενο λοιπόν της πραγματοποίησης κινηματογραφικών γυρισμάτων σε τοποθεσίες μακριά από τα κινηματογραφικά στούντιο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη φύση και την ίδια την ιστορία του κινηματογράφου (Beeton, 2005 Leotta, 2011). Ως φαινόμενο είναι σχετικά νεοπαγές (Conrady, Buck 2009), αυτό του κινηματογραφικού τουρισμού. Τα τελευταία λοιπόν χρόνια και ιδιαίτερα από το 2000 και μετά ολοένα και περισσότερα κράτη κατανοούν τη σύνδεση ανάμεσα σε κινηματογράφο και τουρισμό (Robinson, Heitman, Dieke 2011).


Η τοποθεσία της πραγματοποίησης των γυρισμάτων επιλέγεται όχι μονάχα με βάση την καταλληλότητα της τοποθεσίας αλλά και με βάση άλλα κριτήρια. Έτσι κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα εκάστοτε οικονομικά και φορολογικά κίνητρα που δίνουν στην παραγωγή την οικονομικότερη δυνατή λύση σε συνδυασμό πάντα με την καταλληλότητα της τοποθεσίας. Επιπλέον κυρίαρχο ρόλο παίζει η ποικιλία και η καταλληλότητα της υλικοτεχνικής υποδομής και του ανθρώπινου δυναμικού που θα μπορέσει να πλαισιώσει αποτελεσματικά την εκάστοτε κινηματογραφική παραγωγή.
Τα κράτη διεθνώς επενδύουν ολοένα και περισσότερο στη θέσπιση μέτρων αλλά και στη δημιουργία οργανωμένης πολιτικής προκειμένου να απολαύσουν τα οικονομικά οφέλη της πραγματοποίησης κινηματογραφικών γυρισμάτων στο έδαφος τους. Συγκεκριμένα, τα κράτη αυτά προβαίνουν στη θέσπιση φορολογικών κινήτρων αλλά και στην οργάνωση κατάλληλης διαφημιστικής προώθησης και marketing των τοποθεσιών αλλά και των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων.


Εκείνο λοιπόν που επιχειρείται στην παρούσα εργασία είναι μια συγκριτική ανάλυση μεταξύ των χωρών που έχουν ήδη αναπτύξει αποτελεσματικά τον κινηματογραφικό τουρισμό και της Ελλάδας. Παρουσιάζονται λοιπόν τόσο τα οφέλη που έχουν αποκομίσει όσο και οι πολιτικές ανάπτυξης στις οποίες έχουν ήδη προβεί κάποιες χώρες. Με βάση λοιπόν αυτούς τους δύο πυλώνες (οφέλη-πολιτικές ανάπτυξης) αναλύεται το ζήτημα του κινηματογραφικού τουρισμού και στη χώρα μας εστιάζοντας και στα εμπόδια που αναχαιτίζουν την ανάπτυξη του φαινομένου.


2. Προσφορά του κινηματογράφου στην τουριστική ανάπτυξη
2.1 Στοιχεία από σχετικές έρευνες
Με βάση στοιχεία που έχουν προκύψει από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για το φαινόμενο του κινηματογραφικού τουρισμού καταδεικνύεται η μεγάλη του σημασία στην προώθηση του τουρισμού (Gammack, Hemelryk 2007 Roesch, 2009).
Έτσι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, από τους συμμμετέχοντες στην έρευνα, το 41% έχουν ήδη επισκεφθεί κάποια τοποθεσία λόγω της προβολής της σε κάποια κινηματογραφική ταινία.
Επιπλέον το 40% είναι πολύ πιθανό να επισκεφτούν στο μέλλον κάποια τοποθεσία λόγω της χρήσης της ως τόπο γυρισμάτων κάποιας κινηματογραφικής ταινίας.
Το 2012, το Tourism Competitive Intelligence διαπίστωσε πως 40 εκατομμύρια τουρίστες επιλέγουν τον προορισμό των διακοπών τους κυρίως επειδή τον είδαν σε κάποια κινηματογραφική ταινία. Έως και 10% των τουριστών που συμμετείχαν στην έρευνα αναφέρουν τις ταινίες ως παράγοντα επιλογής του προορισμού των διακοπών τους.


2.2 Συγκεκριμένα Παραδείγματα
Στη συνέχεια, προκειμένου να σκιαγραφήσουμε το φαινόμενο του κινηματογραφικού τουρισμού επιβάλλεται να εξετάσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα.


Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα είναι αυτό της Νέας Ζηλανδίας στο έδαφος της οποίας πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα της τριλογίας των ταινιών "Άρχοντας των Δαχτυλιδιών" και της ταινίας " Hobbit".


Αρχικά, 72% των επισκεπτών στη Νέα Ζηλανδία είχαν δει τις ταινίες του "Άρχοντα των Δαχτυλιδιών" και 80% των δυνητικών τουριστών που επισκέφτηκαν το site του Υπουργείο Τουρισμού της Νέας Ζηλανδίας γνώριζαν πως στη Νέα Ζηλανδία είχαν πραγματοποιηθεί τα γυρίσματα του "Άρχοντα των Δδαχτυλιδιών" (www.forbes.com, Δεκέμβριος 2012). Ακόμη, ενώ το 2001 επισκέφτηκαν τη Νέα Ζηλανδία 1,7 εκατομμύρια τουρίστες, ο αριθμός αυτός ανήλθε το 2006 σε 2,4 εκατομμύρια (Wikipedia). Το 6% των επισκεπτών θεωρούν τον "Άρχοντα των Δαχτυλιδιών" ως έναν από τους σημαντικότερους λόγους για την επίσκεψη τους στη Νέα Ζηλανδία, ενώ το 1% θεωρεί την ταινία ως το μοναδικό λόγο επίσκεψης του στην περιοχή (Wikipedia). Τέλος, 47.000 τουρίστες επισκέπτονται τις περιοχές των γυρισμάτων από το 2004 και έπειτα κάθε χρόνο (http://media.newzealand.com/en/story-ideas/on-the-film-trail-around-wellington,-nz/).


Οι θετικές όμως αυτές συνέπειες για τον τουρισμό που προέκυψαν από τα γυρίσματα του "Άρχοντα των Δαχτυλιδιών" διατηρήθηκαν χάρη στην οργανωμένη πολιτική της Νέας Ζηλανδίας.
Αρχικά, η τριλογία του ' 'Άρχοντα των Δαχτυλιδιών'' και ιδιαίτερα η τελευταία ταινία της της τριλογίας θριάμβευσαν στα βραβεία Όσκαρ. Η Νέα Ζηλανδία τότε εγκαινίασε καμπάνια με σύνθημα "Best Supporting Country".


Ακόμη στις συζητήσεις για τα γυρίσματα της ταινίας "Hobbit" η Νέα Ζηλανδία κατάφερε να διασφαλίσει και πάλι πως τα γυρίσματα θα γίνουν στο έδαφος της. Επιπλέον, στο DVD της ταινίας πριν την ταινία υπάρχει βίντεο σκηνοθετημένο από τον Peter Jackson, το σκηνοθέτη της ταινίας, το οποίο προωθεί τη Νέα Ζηλανδία ως τόπο πραγματοποίησης κινηματογραφικών γυρισμάτων και τουριστικό προορισμό.


Τέλος, ως μακροπρόθεσμη πολιτική διατήρησης του τουριστικού ρεύματος στην περιοχή, η Νέα Ζηλανδία οργανώνει θεματικές ξεναγήσεις στους τόπους των γυρισμάτων και σχεδιάζει μουσείο αφιερωμένο στις ταινίες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αύξησης του τουριστικού ρεύματος χάρη σε κινηματογραφικές ταινίες είναι και αυτό της ταινίας "Harry Potter" και των γυρισμάτων της στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έτσι σημειώθηκε αύξηση 50% του τουρισμού στις περιοχές όπου πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα.
Στην πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας προκειμένου να ενισχύσει τον κινηματογραφικό τουρισμό εντάσσονται και εδώ θεματικές ξεναγήσεις στους τόπους των γυρισμάτων αλλά και οργανωμένες περιηγήσεις.


2.3 Στατιστικά στοιχεία
Ας δούμε όμως τώρα και κάποια πιο συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία. Στην Ταϊλάνδη όπου γυρίστηκε η ταινία "The Beach" σημειώθηκε αύξηση 22% στο νεανικό κοινό. Στην Τουρκία, στο Canakkale γυρίστηκε η ταινία "Τροία" και είχαμε αύξηση 73% τον επόμενο χρόνο. Και στην Αυστραλία όπου γυρίστηκε η ταινία "Mission Impossible 2" η αύξηση στο Εθνικό Πάρκο του Σύδνεϋ ήταν της τάξης του 200% το 2000. Τέλος, στην Κροατία πραγματοποιούνται γυρίσματα της σειράς "Game of Thrones" με σημαντικότερη συνέπεια το ότι έχουν ήδη δαπανηθεί 7.243.857 ευρώ σε κροατικά προϊόντα και υπηρεσίες.





3. Ο κινηματογραφικός τουρισμός στην Ελλάδα
Είδαμε εν συντομία κάποια στατιστικά στοιχεία που προδίδουν τη σημασία του κινηματογραφικού τουρισμού αλλά και την πολιτική των χωρών που πρωτοστατούν στον τομέα του κινηματογραφικού τουρισμού και απολαμβάνουν τα οφέλη του.


Έπειτα θα περάσουμε στο κομμάτι του κινηματογραφικού τουρισμού στην Ελλάδα. Θα δούμε αρχικά τις ταινίες που έχουν ανά τα χρόνια γυριστεί στην Ελλάδα. Έπειτα θα περάσουμε στην παρατήρηση της επίδρασης που είχαν κάποιες από αυτές τις ταινίες στην τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Στη συνέχεια επιβάλλεται να αξιολογήσουμε τις μέχρι τώρα προσπάθειες εμμένοντας στα όποια εμπόδια καθιστούν δυσχερή την περαιτέρω ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού. Τέλος θα αναφερθούμε εκτενώς στα οφέλη που μπορεί να έχει ο κινηματογραφικός τουρισμός στην τουριστική βιομηχανία και κατά συνέπεια στην οικονομία της χώρας αλλά και την πολιτική με την οποία θα μπορέσει η χώρα μας να προωθήσει την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού.


3.1 Ταινίες που έχουν γυριστεί στην Ελλάδα
Η Ελλάδα επιλέγεται ως προορισμός κινηματογραφικών γυρισμάτων ξένων παραγωγών εδώ και τουλάχιστον 50 χρόνια. Έτσι τη δεκαετία του 1960 έχουμε ένα πλήθος ταινιών με γυρίσματα στην Ελλάδα, όπως το 'The guns of Navarone (1961)", το " Zorba the Greek" (1964), το ''TopKapi'' (1964), το ''Never on Sunday'' (1960), το ''Signs of Life'' (1968).


Η Ελλάδα και το ειδυλλιακό καλοκαιρινό της τοπίο επιλέγονται κυρίως για παραγωγές που εκτυλίσσονται καλοκαίρι, με τον ήλιο, τη ζέστη και τη θάλασσα να παίζουν κυρίαρχο ρόλο. Τέτοιες ταινίες είναι το ''Summer Lovers'' (1982), το ''The Big Blue'' (1988), το ''Captain Correli's Mandolin'' (2001), το ''Mamma Mia'' (2008) και το ''Before Midnight'' (2013).
Έπειτα, λιγότερες ταινίες επιλέγουν την Ελλάδα ως τόπο γυρισμάτων χάρη στα αρχαία μνημεία, όπως ''My Life in Ruins'' (2009) και το ''New York Stories'' (1989).


Τέλος, το ελληνικό τοπίο έχει κάποιες φορές επιλέγει προκειμένου να πλαισιώσει περιπέτειες. Τέτοιες ήταν το ''For your eyes only'' (1981), το ''The Bourne Identity'' (2001) και το ''Lara Croft Tomb Raider: The Cradle of Life'' (2003).


Σε ότι αφορά τώρα τις τοποθεσίες που χρησιμοποιούνται για τα κινηματογραφικά γυρίσματα βλέπουμε ότι κεντρικό ρόλο κατέχουν τα ελληνικά νησιά και ιδιαίτερα η Μύκονος, η Κρήτη και η Σαντορίνη. Έπειτα ενίοτε χρησιμοποιείται και η Αθήνα. Από την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα μία φορά έχουν χρησιμοποιηθεί τα Μετέωρα, αλλά και η περιοχή της Μεσσηνίας.


Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, ο κινηματογραφικός τουρισμός τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μεγάλη άνθιση και τα αποτελέσματα του αποτελούν συχνά αντικείμενο μελέτης.


Έτσι έχουν εξαχθεί συγκεκριμένα συμπεράσματα για τη συνακόλουθη ή μη εισροή τουριστών από τις ταινίες που έχουν γυριστεί στη χώρα μας.
Αρχικά, στην Κεφαλλονιά γυρίστηκε το 2001 το "Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι''και το 2002 ο τουρισμός στο νησί αυξήθηκε κατά 50%.


Το Mamma Mia γυρίστηκε το 2008 κυρίως στη Σκόπελο. Τοπικοί φορείς δηλώσανε πως οι κρατήσεις αυξηθήκανε κατακόρυφα και πως τα τηλέφωνα των διαφορετικών επιχειρήσεων δεν σταματούσαν να χτυπάνε.
Ακόμη η ταινία Before Midnight γυρίστηκε στη Μεσσηνία, στην Πύλο και στην Καρδαμύλη.


Η ταινία είχε διεθνή διανομή με αποτέλεσμα να προωθηθεί αντιστοίχως και το ελληνικό τοπίο της περιοχής. Επιπλέον, η ταινία προβλήθηκε στο φεστιβάλ του Βερολίνου, με τα σχόλια για το ελληνικό τοπίο στην πρώτη προβολή της ταινίας να είναι θετικά αλλά και με αντίστοιχες δηλώσεις των συντελεστών της ταινίας ότι η Ελλάδα είναι ένας επίγειος παράδεισος.


Τα παραδείγματα όπως βλέπουμε είναι δυστυχώς για τη χώρα μας μεμονωμένα και η προσέλκυση κινηματογραφικών γυρισμάτων στο έδαφος μας δεν αποτελεί κομμάτι μιας οργανωμένης βιομηχανίας, αλλά συγκυριακό αποτέλεσμα


3.2 Εμπόδια για την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού
Επιβάλλεται επομένως να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στα εμπόδια που καθιστούν δυσχερή την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού.
Αρχικά, το βασικότερο εμπόδιο είναι η έλλειψη φορολογικών κινήτρων για τις αλλοδαπές παραγωγές. Η προσέλκυση αλλοδαπών παραγωγών έχει στις μέρες μας συνδεθεί άρρηκτα με τη χορήγηση φορολογικών κινήτρων. Τα φορολογικά κίνητρα είναι κυρίως δύο ειδών. Αρχικά, σε κάποιες περιπτώσεις επιστρέφεται ο ΦΠΑ. Το σημαντικότερο όμως κίνητρο είναι η επιστροφή μέρους του ποσού που δαπανήθηκε στο έδαφος της χώρας. Το ποσό αυτό κυμαίνεται από 15%-
30%.


Το μέτρο αυτό της επιστροφής δεν έχουν θεσπίσει μονάχα οι υπερδυνάμεις του Ευρωπαϊκού κινηματογράφου, όπως η Γαλλία, αλλά και μικρότερες χώρες όπως η Κροατία και η Τσεχία με θεαματικά μάλιστα αποτελέσματα για τον κινηματογραφικό τουρισμό στο έδαφος τους. Έτσι, από το 2012 η Κροατία θέσπισε επιστροφή 20% για αλλοδαπές παραγωγές, με σημαντικότερο αποτέλεσμα την πραγματοποίηση στο έδαφος της των γυρισμάτων της τηλεοπτικής σειράς ''Game of Thrones''. Η Τσεχία τώρα προσφέρει επίσης επιστροφή 20% και έχει προσελκύσει τα τελευταία χρόνια στο έδαφος της τα γυρίσματα ταινιών διεθνούς διανομής όπως το "Snowpiercer" (2013), το ''Mission Impossible-Ghost Protocol'' και το ''Serena'' (2014).


Επιπλέον κυρίαρχο ρόλο στη δυσκολία ανάπτυξης του κινηματογραφικού τουρισμού διαδραματίζει η έλλειψη οργανωμένης κυβερνητικής πολιτικής στο χώρο αυτό. Βλέπουμε για παράδειγμα πως παρόλο που η ταινία "Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι" παρόλο που συνετέλεσε στην κατά 50% αύξηση του τουρισμού στην Κεφαλλονιά τη χρονιά που ακολούθησε την προβολή της ταινίας δεν επέφερε κάποια περαιτέρω ενέργεια προκειμένου είτε να πραγματοποιηθούν και άλλα γυρίσματα στο έδαφος της Κεφαλλονιάς είτε να διατηρηθεί το υπάρχον τουριστικό ρεύμα είτε με τη διοργάνωση δραστηριοτήτων σχετικών με τα γυρίσματα είτε με την περαιτέρω προώθηση της Κεφαλλονιάς. Το ίδιο συνέβη και με το παράδειγμα της Σκοπέλου και το "Mamma Mia". Τέλος, σε ότι αφορά τη Μεσσηνία, τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή καθότι η ταινία Before Midnight ήταν ελληνική συμπαραγωγή με τον Έλληνα παραγωγό να διαθέτει ξενοδοχειακή μονάδα στην περιοχή και να έχει παίξει το βασικότερο ρόλο στην προσέλκυση της παραγωγής στην περιοχή. Οπότε βλέπουμε πως και στην περίπτωση αυτή ρόλο δεν έπαιξε κάποια κεντρική κυβερνητική πολιτική αλλά οι μεμονωμένες δραστηριότητες του Έλληνα παραγωγού. Σε δελτίο τύπου της 4/06/2015, ο Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού Κ. Νίκος Ξυδάκης τόνισε πως πολύ σύντομα θα υπάρξει καθεστώς φορολογικών κινήτρων προκειμένου η χώρα μας να εναρμονιστεί με τον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό.


Σημαντικό ζήτημα που παρεμποδίζει την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού είναι η δυσχέρεια στην έκδοση αδειών για κινηματογραφικά γυρίσματα στους αρχαιολογικούς
χώρους.


Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του οποίου αρμοδιότητα αποτελεί η χορήγηση των σχετικών αδειών είναι στην πλειονότητα των περιπτώσεων αρνητικό στο να της χορηγήσει καθότι σύμφωνα με τις σχετικές γνωμοδοτήσεις "τα γυρίσματα δεν συνάδουν με τον αρχαιολογικό χώρο".
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο διεθνούς φήμης σκηνοθέτης Ζαν Λικ Γκοντάρ ο οποίος για τα γυρίσματα της ταινίας του "Film Socialism" ήθελε να πραγματοποιήσει γυρίσματα στην Επίδαυρο. Αλλά άδεια δεν του δόθηκε διότι χρειαζόταν σενάριο, γεγονός που αντιβαίνει στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνει τις ταινίες του ο σκηνοθέτης. (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Ιούλιος 2011)


Επιπλέον, Έλληνας παραγωγός δήλωσε πως είχε πέντε στα πέντε απορριπτικά αιτήματα. Το ΚΑΣ αρνήθηκε γυρίσματα στην Κνωσό αλλά και στη Λατώ που αποτελεί αρχαιολογικό χώρο αρκετά λιγότερο αξιοποιημένο (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Ιούλιος 2011).


Τέλος στην ταινία Νικόστρατος-Ένα ξεχωριστό καλοκαίρι με τον Εμίρ Κουστουρίτσα αρνήθηκαν τη χορήγηση για γυρίσματα του αρχαίου θεάτρου της Μήλου (ΤΟ ΒΗΜΑ, Οκτώβριος 2011).


Το ζήτημα αυτό της δυσχέρειας στην έκδοση αδειών αποτελεί και το κυρίαρχο νομικό εμπόδιο που εμποδίζει την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού. Η γραφειοκρατία και η αρνητική στάση των αρμόδιων αρχών να παραχωρήσουν τις σχετικές άδειες θέτουν το σοβαρότερο νομικό εμπόδιο στην ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού.


Σημαντική εξέλιξη στο ζήτημα αυτό είναι και πάλι οι δηλώσεις του νέου Αναπληρωτή Υπουργού Πολιτισμού Νίκου Ξυδάκη με το Δελτίο Τύπου της 4/06/2015 ότι μελετάται η μεταφορά της χορήγησης αδειών στις κατά τόπους εφορείες αρχαιοτήτων. Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Υπουργό "Έχουμε πλήθος αιτήσεων κάθε χρόνο για κινηματογραφικά γυρίσματα που αφορούν από προϊστορικούς οικισμούς έως βυζαντινά κάστρα", είπε ο κ. Ξυδάκης. "Με τον τρόπο αυτό θα προχωρούν ταχύτερα οι άδειες, υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι θα διασφαλίζεται το εκάστοτε μνημείο με την παρακολούθηση των γυρισμάτων από αρχαιολόγους και φύλακες. Σε ειδικές περιπτώσεις το αίτημα θα παραπέμπεται στο ΚΑΣ".


Ακόμη, σημαντικό ρόλο στην περιορισμένη ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού παίζει η κακή φήμη της Ελλάδας ως τόπου γυρισμάτων και παραγωγής. Ναι μεν η ελληνική φιλοξενία αποτελούσε ανέκαθεν πλεονέκτημα της Ελλάδας ακόμη και στο πεδίο των κινηματογραφικών γυρισμάτων, όμως η εικόνα της κρίσης όπως έχει ταξιδέψει μέσω των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν καθιστά την Ελλάδα πρώτη επιλογή για την πραγματοποίηση κινηματογραφικών γυρισμάτων. Αντίθετα, η εικόνα της Ελλάδας ως επίγειος παράδεισος έχει πλέον, στα μάτια αλλοδαπών παραγωγών, ανατραπεί.


Επιπλέον, πέρα από την εικόνα της Ελλάδας η Ελλάδα δεν φημίζεται και για την καταλληλότητα της υλικοτεχνικής υποδομής που διαθέτει. Μια παραγωγή πέρα από ένα ελκυστικό φυσικό τοπίο να την πλαισιώσει έχει ανάγκη και συγκεκριμένη υλικοτεχνική υποδομή. Η Ελλάδα λοιπόν δυστυχώς ενώ διαθέτει πληθώρα ελκυστικών τοπίων δεν μπορεί συχνά να ανταπεξέλθει στα υψηλά στάνταρ μιας διεθνούς παραγωγής.


3.3 Πολιτική ανάπτυξης του κινηματογραφικού τουρισμού
Αφού εξετάσαμε τα εμπόδια που υφίστανται για την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού θα πρέπει να δούμε την πολιτική με την οποία η Ελλάδα θα καταφέρει παρά τα όποια εμπόδια να εστιάσει στην προώθηση του κινηματογραφικού τουρισμού και να ξεπεράσει τα όποια εμπόδια.


Αρχικά, βασικό ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η δημιουργία μιας ιστοσελίδας-portal με στόχο την παρουσίαση του πλούτου του ελληνικού τοπίου αλλά και της διαθέσιμης υλικοτεχνικής υποδομής. Η ιστοσελίδα θα παρουσιάζει το σύνολο του ελληνικού φυσικού τοπίου και δεν θα εστιάζει μονάχα στα νησιά , αλλά και στην πληθώρα φυσικών τοπίων της ηπειρωτικής Ελλάδας τα οποία μπορούν να πλαισιώσουν αναρίθμητες κινηματογραφικές παραγωγές και τα οποία δεν έχουν ακόμη χρησιμοποιηθεί λόγω έλλειψης κατάλληλης προώθησης.
Έπειτα όπως ήδη τονίσαμε καίρια θα ήταν η θέσπιση φορολογικών κινήτρων. Θεμιτό θα ήταν λοιπόν τα λόγια του Αναπληρωτή Υπουργού περί της θέσπισης φορολογικών κινήτρων να μετατραπούν σύντομα σε πράξεις καθώς είναι βέβαιο πως η θέσπιση φορολογικών κινήτρων θα δώσει ξεχωριστή ώθηση στην ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού.


Ένα σημαντικό βήμα το οποίο θα μπορούσε να δώσει ξεχωριστή ώθηση στον κινηματογραφικό τουρισμό είναι η συνέργεια τουριστικών και πολιτιστικών φορέων. Η συνεργασία αυτή δε θα πρέπει να αποτελεί ζήτημα ευκαιριακής πολιτικής, αλλά να πραγματοποιείται σε επίπεδο κεντρικής πολιτικής. Έτσι επιβάλλεται να συνεργαστούν τα δύο υπουργεία προκειμένου να λαμβάνουν από κοινού αποφάσεις, γεγονός που θα απλοποιήσει τις διαδικασίες και θα συμβάλει στην επιτάχυνση της ανάπτυξης του κινηματογραφικού τουρισμού.


Πολύ σημαντικό για την οποιαδήποτε ξένη παραγωγή επιθυμεί να πραγματοποιήσει γυρίσματα στη χώρα μας είναι και το ζήτημα της εστίασης. Επομένως, κρίσιμη για την προώθηση του κινηματογραφικού τουρισμού θα ήταν και η οργάνωση και προσφορά πακέτων από ξενοδοχειακές υπηρεσίες της εκάστοτε περιοχής προσαρμοσμένες στα στάνταρ και τις ανάγκες των αλλοδαπών παραγωγών.


Επιπλέον, καθότι όπως τονίσαμε η Ελλάδα δεν έχει παράδοση ως τόπος πραγματοποίησης κινηματογραφικών γυρισμάτων επιβάλλεται συνεργασία με άτομα που δραστηριοποιούνται διεθνώς στην εύρεση τοποθεσιών για γυρίσματα. Επιβάλλεται λοιπόν να θεμελιωθούν συνεργασίες με τους γνωστότερους διεθνώς location managers. Σκοπός των συνεργασιών αυτών θα είναι όχι μόνο αυτοί να έχουν την Ελλάδα υπόψη τους ως τόπο γυρισμάτων, αλλά να έχουν όλο το απαραίτητο υλικό προκειμένου στην πράξη να μπορούν να προτείνουν στους ''πελάτες'' τους την Ελλάδα ως τόπο γυρισμάτων και εκείνοι με τη σειρά τους να επιλέγουν τη χώρα μας για την παραγωγή τους.


Ακόμη, κρίσιμη δεν είναι μονάχα η συνεργασία με location managers. Η χώρα μας ως τόπος γυρισμάτων δεν θα πρέπει να προωθηθεί μονάχα έτσι. Δε θα πρέπει λοιπόν να παραβλέψει τη δύναμη του διεθνούς κινηματογραφικού, τουριστικού αλλά και γενικότερου ενδιαφέροντος τύπου. (Hudson, Brent Ritchie (2006).Ο τύπος έχει τεράστια δύναμη και η συμβολή του στην προώθηση της χώρας μας θα μπορούσε να επιτευχθεί με διαφημίσεις σε κινηματογραφικά περιοδικά που θα τονίζουν τα πλεονεκτήματα της χώρας ως τόπο γυρισμάτων αλλά και με άρθρα αφιερωμένα στα σημεία υπεροχής της τουριστικής και κινηματογραφικής βιομηχανίας της Ελλάδας.


Εξαιρετικά σημαντική είναι και η αποτελεσματική στελέχωση της ομάδας που θα ασχοληθεί με το ζήτημα της προώθησης του κινηματογραφικού τουρισμού. Δε θα πρέπει να αποτελεί ζήτημα κομματικών κριτηρίων, αλλά θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με άτομα που διαθέτουν την απαιτούμενη τεχνογνωσία και το όραμα να ασχοληθούν απρόσκοπτα με την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού. Η ομάδα επιβάλλεται πέρα από την τεχνογνωσία να διαθέτει και ένα συγκεκριμένο πλάνο προκειμένου οι ενέργειες της να μην αποτελούν μεμονωμένες ευκαιρίες αλλά κομμάτι ενός προσεκτικά οργανωμένου σχεδίου.
Χρήσιμη στο σχεδιασμό αυτό θα ήταν και η οργάνωση στο έδαφος της χώρας μας συνεδρίων με θέμα τον κινηματογραφικό τουρισμό διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαμε να προσελκύσουμε τους διεθνείς κινηματογραφικούς και τουριστικούς φορείς στη χώρα μας ακόμη και χωρίς την ευκαιρία υπαρχόντων κινηματογραφικών γυρισμάτων. Θα είχαν έτσι την ευκαιρία να γνωρίσουν την ελληνική τουριστική και κινηματογραφική βιομηχανία, αλλά και τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό με αποτέλεσμα να αξιολογήσουν τη χώρα μας ως τόπο γυρισμάτων και να είναι σε θέση να την έχουν υπόψη τους σε επικείμενες επιλογές.


Τέλος, επιβάλλεται να οργανωθούν αποστολές Ελλήνων παραγωγών στις σημαντικές αλλά και στις αναδυόμενες κινηματογραφικές αγορές για την οργάνωση συναντήσεων με εκπροσώπους των αγορών αυτών. Οι Έλληνες παραγωγοί θα καταφέρουν να αναπτύξουν διαπροσωπικές σχέσεις με εκπροσώπους των αγορών αυτών και να προωθήσουν με τον τρόπο αυτό τη χώρα μας ως τόπο γυρισμάτων. Επισκέψεις θα πρέπει να οργανωθούν τόσο σε μεγάλες παγιωμένες αγορές όπως αυτή των ΗΠΑ και της Ινδίας, αλλά και σε αγορές αναδυόμενες ή όχι ευρέως γνωστές στην Ευρώπη, όπως η Κίνα.


3.4 Οφέλη του κινηματογραφικού τουρισμού
Αφού είδαμε τις ενέργειες που επιβάλλεται να γίνουν προκείμενου η Ελλάδα να δρέψει τα οφέλη του κινηματογραφικού τουρισμού πρέπει τώρα να εξετάσουμε αναλυτικά ποια θα είναι αυτά τα οφέλη.


Αρχικά τα οφέλη αυτά θα κινηθούν σε τρείς πυλώνες, κατά τη διάρκεια της παραγωγής, από την προβολή της ταινίας και μετά την προβολή της ταινίας.
Επομένως, κατά τη διάρκεια της παραγωγής η σημαντικότερη επίπτωση θα είναι πως θα ενισχυθεί σημαντικά η τοπική κοινωνία στην οποία θα πραγματοποιηθούν τα γυρίσματα (Tanskanen 2012) Έτσι, αρχικά θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας για το τοπικό αλλά και για εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Μια πολυάριθμη παραγωγή έχει ανάγκη τόσο εστίαση σε συγκεκριμένο χώρο αλλά και άτομα που δραστηριοποιούνται στο χώρο του κινηματογράφου. Επιπλέον, τα μέλη της παραγωγής θα καταναλώσουν τοπικά προϊόντα διατροφής και ενδεχομένως θα πραγματοποιήσουν και σχετικές αγορές από τοπικές επιχειρήσεις. Πολύ σημαντικά θα είναι τα κέρδη και στις τοπικές επιχειρήσεις εστίασης, ταβέρνες εστιατόρια, αλλά και στα ξενοδοχεία της περιοχής στα οποία θα διαμένουν τα μέλη της παραγωγής. Ακόμη, κρίσιμο είναι να συγκεντρωθεί διεθνές ενδιαφέρον για μια πολυάριθμη διεθνή παραγωγή. Αυτό θα πραγματοποιηθεί μέσω της διοργάνωσης εκδηλώσεων που θα συγκεντρώσουν τουριστικούς και κινηματογραφικούς φορείς και θα προωθήσουν όχι μονάχα την ταινία αλλά και τη χώρα μας ως τόπο των γυρισμάτων.


Από την προβολή τώρα της ταινίας σημαντική είναι η διεθνής προβολή της χώρας μας. 'Έτσι το ελληνικό τοπίο, η κουλτούρα και ο σύγχρονος πολιτισμός θα προβληθούν αποτελεσματικά σε κάθε χώρα στην οποία θα λάβει διανομή η ταινία. Δε θα πρέπει να παραβλέψουμε και το γεγονός ότι η διαφήμιση των ελληνικών τουριστικών προορισμών θα είναι όχι μονάχα αποτελεσματική καθότι θα βασίζεται στη δύναμη του κινηματογράφου και όχι σε μια στατική διαφήμιση, αλλά θα είναι και εξαιρετικά οικονομική καθότι δεν απαιτεί τη δαπάνη κάποιου υπέρογκου ποσού αλλά αντίθετα χαρίζει κέρδη στη χώρα μας. Επιπλέον, καθώς θα διαδοθεί η εικόνα της Ελλάδας αλλά και αυτή θα αποτελέσει τόπο διαμονής των συντελεστών της ταινίας όσο διαρκεί η παραγωγή θα αυξηθεί έστω και πρόσκαιρα το τουριστικό ρεύμα στην περιοχή και θα δοθεί ώθηση στις τοπικές επιχειρήσεις και στα προϊόντα που προσφέρουν να διαδοθούν σε αγορές που μέχρι τότε δεν είχαν προσεγγίσει.


Τέλος, σημαντική είναι η ώθηση που θα δοθεί στη χώρα μας από τα Διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η συνεργασία των Μέσων αυτών Ενημέρωσης με φορείς της χώρας μας θα μπορούσε να δώσει χώρο για στοχευμένα αφιερώματα στην τουριστική και κινηματογραφική βιομηχανία της χώρας μας αλλά και σε άρθρα σχετικά με τη συγκεκριμένη παραγωγή και την Ελλάδα ως χώρα φιλοξενίας των γυρισμάτων. Σημαντικό ρόλο εδώ θα μπορούσαν να διαδραματίσουν και δηλώσεις των συντελεστών στα Μέσα αυτά σχετικά με τις θετικές εντυπώσεις από τη φιλοξενία τους στην Ελλάδα.


Πολύ σημαντική είναι τώρα η προώθηση της χώρας μας μετά την προβολή της ταινίας. Εδώ κρίσιμο ρόλο θα παίξει η οργανωμένη πολιτική και η υλοποίηση των ενεργειών στις οποίες αναφερθήκαμε εκτενώς παραπάνω. Η οργανωμένη λοιπόν αυτή πολιτική θα αναδείξει αρχικά την υπάρχουσα κινηματογραφική βιομηχανία επικεντρώνοντας στην πληθώρα νέων επαγγελματιών που διαθέτουν την απαιτούμενη τεχνογνωσία αλλά και το όραμα να ενταχθούν στα σχέδια και εργαστούν σε τέτοιου είδους διεθνείς παραγωγές. Επιπλέον, η πολιτική αυτή θα πρέπει να επικεντρωθεί στην τουριστική προώθηση όχι μόνο των προορισμών που έχουν ήδη αποτελέσει τοποθεσίες κινηματογραφικών γυρισμάτων αλλά και σε εναλλακτικούς προορισμούς που θα μπορούσαν να πλαισιώσουν ποικίλες κινηματογραφικές παραγωγές. Αρχικά, κρίσιμη είναι η προώθηση της Αθήνας ως πόλη και τοπίο που καταφέρνει μέσω των αντιθέσεων της να συνδυάσει το χθες με το σήμερα. Σημαντική είναι και η περαιτέρω διαφήμιση του τοπίου των Κυκλάδων που παρά τη δυναμική που ήδη διαθέτει θα μπορούσε να αποτελέσει τόπο γυρισμάτων ακόμη περισσότερων ταινιών.
Τέλος, ως εναλλακτικοί προορισμοί θα μπορούσαν να προωθηθούν το Πήλιο, τα Μετέωρα, τα Ζαγοροχώρια, η Θράκη, τα Δωδεκάνησα, η Μακεδονία και η Θεσσαλία. Επιπλέον, σημαντικό είναι πως μια διεθνής παραγωγή χαρίζει πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος. Επιπλέον δημιουργεί επαφή με την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό εν γένει (Tuclea,Nistoreanu 2011). Μπορεί να προωθήσει επιπλέον τα ελληνικά τοπικά προϊόντα και τις ελληνικές γεύσεις σε αγορές του εξωτερικού. Τέλος, όπως έχουμε ήδη επανειλημμένα τονίσει μπορεί να εστιάσει στην προβολή του ελληνικού τοπίου, των αντιθέσεων και της μοναδικότητας αυτού.


4. Συμπεράσματα
Όπως διαπιστώσαμε από την ανάλυση μας ο κινηματογραφικός τουρισμός δεν αποτελεί μια πρόσκαιρη μόδα στον χώρο του κινηματογράφου που τείνει να χάσει τη σημασία και το κύρος της, αλλά σιγά σιγά εξελίσσεται σε βιομηχανία με οργανωμένο σχεδιασμό, συγκεκριμένη πολιτική και ξεκάθαρους οικονομικούς στόχους. Οι χώρες που έχουν ήδη επικεντρώσει σε αυτόν δεν είναι χώρες μακριά από τις δυνατότητες μας με διαφορετικό προσανατολισμό και πολιτική.
Επιπλέον, αυτές δεν είναι μονάχα χώρες- υπερδυνάμεις του διεθνούς κινηματογραφικού στερεώματος. Αντιθέτως, χώρες όπως η Κροατία και η Τσεχία έχουν πλέον οργανωμένη πολιτική στον τομέα αυτό κυρίως με τη θέσπιση φορολογικών κινήτρων για αλλοδαπές παραγωγές αλλά και με τη μετέπειτα οργανωμένη προώθηση του τουριστικού τους προϊόντος και την εδραίωση και παγίωση πολυάριθμων συνεργασιών.


Αυτό λοιπόν που πραγματοποιήθηκε στην παρούσα εργασία είναι μια συγκριτική μελέτη της πολιτικής αλλά και των αποτελεσμάτων που έχουν αποκομίσει από την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού οι χώρες που έχουν επενδύσει στην ανάπτυξη αυτού με το παράδειγμα της Ελλάδας. Η μελέτη αυτή αποτέλεσε τη βάση για να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την Ελλάδα και να επισημάνουμε τις υπάρχουσες προοπτικές ανάπτυξης του κινηματογραφικού τουρισμού και στη χώρα μας. Η χώρα μας λοιπόν, διαθέτει ένα φυσικό τοπίο δίχως αμφιβολία μοναδικό το οποίο προσελκύει ήδη εκατομμύρια τουρίστες ετησίως με τον τουρισμό να αναδεικνύεται σε πρωταρχικής σημασίας κλάδο ανάπτυξης για την οικονομία μας. Σε μια λοιπόν σκληρή οικονομική συγκυρία, ο κινηματογράφος και η προσέλκυση κινηματογραφικών γυρισμάτων μπορούν και θα έπρεπε να αποτελέσουν οικονομική και αποτελεσματική διέξοδο προκειμένου να ενισχυθεί το τουριστικό αυτό ρεύμα και να διαφημιστεί περαιτέρω η χώρα μας ως τουριστικός προορισμός. Ένα πρώτο βήμα ίσως πραγματοποιήθηκε με την αναγγελία εκ μέρους του Αναπληρωτή Υπουργού Πολιτισμού πως θα υπάρξουν σύντομα φορολογικά κίνητρα αλλά και απλοποίηση των μηχανισμών αδειοδότησης για κινηματογραφικά γυρίσματα σε αρχαιολογικούς χώρους. Μένει να δούμε αν τα λόγια θα μετουσιωθούν σύντομα σε πράξεις προκειμένου η χώρα μας να καταφέρει να αποκομίσει τα πολλαπλά οφέλη του κινηματογραφικού τουρισμού.


Βιβλιογραφία


Ελληνόγλωσση

Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (2014), Παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών στην Ελλάδα: Επιδράσεις στην Οικονομία
Ξενόγλωσση
Beeton, S. (2005), Film-induced tourism. Clevedon: Channel View Publications.
Conrady R., Buck M. (2009), Trends and Issues in Global Tourism, Springer-Verlag Berlin Heidelberg
Gammack J., Hemelryk D. (2007), Tourism and the Branded City, Ashgate Publishing
Hudson S., Brent Ritchie J.R. (2006), Promoting Destinations via Film Tourism: An Empirical Identification of Supporting Marketing Initiatives, Journal of Travel Research.
Leotta A. (2011), Touring the Screen: Tourism and New Zealand Film Geographies, Intellect.
Robinson P., Heitman S., Dieke P. (2011), Research Themes for Tourism, CABI
Roesch, S. (2009), The experiences of film location tourists. Bristol: Channel View Publications.
Tanskanen Τ. (2012), Film Tourism: Study on How Films Can Be Used to Promote Tourism Degree Programme in Tourism Bachelor's thesis, Laure University of Applied Sciences.
Tuclea C., Nistoreanu P. (2011), How film and television programs can promote tourism and increase the competitiveness of tourist destinations, Cactus Tourism Journal.