Δήμοι και Αγροτική Ανάπτυξη: Η συμβολή των Ομάδων Παραγωγών στην τοπική ανάπτυξη

5

 Των Ράλλη Γκέκα, Κατερίνας Μήτσου

Στο άρθρο 94 παράγραφος 5 του ν. 3852 μεταξύ άλλων αναφέρεται:
Στο άρθρο 75 παρ. Ι του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων προστίθεται τομέας υπό στοιχείο η΄ και υπό τον τίτλο «Αγροτική Ανάπτυξη – Κτηνοτροφία – Αλιεία», στον οποίο περιλαμβάνονται οι ακόλουθες αρμοδιότητες:
«1. Η σύσταση και λειτουργία Γραφείων Γεωργικής Ανάπτυξης (Γ.Γ.Α.)….
6. Η έρευνα και μελέτη κάθε θέματος για την ανάπτυξη της γεωργίας, κτηνοτροφίας, και αλιείας, καθώς και τη διατήρηση του αγροτικού, κτηνοτροφικού και αλιευτικού πληθυσμού στις εστίες τους.
7. Η ανάπτυξη, προστασία, εκτίμηση και παρακολούθηση της φυτικής και ζωικής παραγωγής.
8. Η σύνδεση αγροτικής παραγωγής και τουριστικής ανάπτυξης.
9. Η προώθηση προγραμμάτων εγκατάστασης νέων αγροτών.
10. Η εκτίμηση και παρακολούθηση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής ως και των απολαμβανομένων υπό των παραγωγών τιμών γεωργικών προϊόντων.
11. Η παρακολούθηση της πορείας των αγορών των γεωργικών προϊόντων και η λήψη αντιπροσωπευτικών τιμών.
12. Η ενημέρωση του αγροτικού πληθυσμού για τις βελτιωμένες μεθόδους παραγωγής και οργάνωσης των εκμεταλλεύσεων για την αντιμετώπιση των τεχνικών, οικονομικών και διαρθρωτικών προβλημάτων στο πλαίσιο των προγραμμάτων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.
13. Η συνεργασία με ιδρύματα έρευνας της αγροτικής, κτηνοτροφικής και αλιευτικής παραγωγής.
14. Η ευρύτερη διάδοση στον αγροτικό κόσμο, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, γνώσεων για την εφαρμογή βελτιωμένων μεθόδων καλλιέργειας.
15. Η καλύτερη οργάνωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στο πλαίσιο σχεδίων βελτίωσης….
Είναι γεγονός ότι τις παραπάνω αρμοδιότητες πολλοί λίγοι δήμοι της χώρας τις ασκούν. Γεγονός επίσης είναι ότι η αγροτική παραγωγή και μάλιστα η ποιοτική, αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα για πολλές τοπικές κοινωνίες, όπως επίσης και για το σύνολο της εθνικής μας οικονομίας.
Ο μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος, το επίπεδο εκπαίδευσης, η έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης, το μεγάλο κόστος των εισροών και οι χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων είναι από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες γεωργοί και κτηνοτρόφοι και έτσι οδηγούνται συχνά σε λανθασμένες επιλογές.
Μία ευρωπαϊκή πολιτική, που πάνω από μία δεκαετία εφαρμόζεται και υποστηρίζεται χρηματοδοτικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προσπαθεί να δώσει λύση στα παραπάνω προβλήματα. Η πολιτική αυτή είναι των Ομάδων Παραγωγών.
Δυστυχώς, στη χώρα μας η πολιτική αυτή δεν έχει προχωρήσει, ίσως και λόγω της αντίδρασης της ΠΑΣΕΓΕΣ που, για τους δικούς της λόγους, είναι αντίθετη. Αποτέλεσμα αυτής της καθυστέρησης δεν είναι μόνο να χαθούν κρίσιμα κοινοτικά κονδύλια αλλά κυρίως να χαθούν ευκαιρίες για την αγροτική παραγωγή που έχουν να κάνουν με την καλύτερη διεκδίκηση, λόγω μεγέθους, καλύτερων τιμών τόσο στις εισροές όσο και στις εκροές, την αποτελεσματικότερη πρόσβαση στην καινοτομία και εκπαίδευση, στο ξεπέρασμα των αδυναμιών ορισμένων αγροτικών συνεταιρισμών.
Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής, όπως ειπώθηκε, έχει ήδη αργήσει στη χώρα μας. Είναι, νομίζουμε, ευκαιρία για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, να ενεργοποιήσει το θεσμικό της ρόλο,  να καλύψει το κενό που υπάρχει και να προσφέρει ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο  στην τοπική ανάπτυξη.   
Καταλαβαίνουμε ότι η πρώτη ένσταση που θα υποβάλλει ο αναγνώστης είναι: Γιατί δεν εφαρμόστηκε το παραπάνω άρθρο του «Καλλικράτη»; Γιατί τα Γραφεία Γεωργικής Ανάπτυξης (ΓΓΑ) έμειναν ουσιαστικά, στους περισσότερους δήμους, κενό γράμμα; Η απάντηση είναι γνωστή. Γιατί δεν υπήρξε η απαραίτητη στελέχωση με τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό και οικονομική στήριξη. Οι δυνατότητες χρηματοδότησης που υπάρχουν, μέσα από την εφαρμογή ανάλογων κοινοτικών προγραμμάτων, είναι τέτοια που επιτρέπει την διεκδίκηση χρηματοδότησης μηχανισμών υποστήριξης, όπως τα ΓΓΑ. Να υπενθυμίσουμε ότι στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 υπάρχει σχετική δράση.
Στο άρθρο που ακολουθεί προσπαθούμε να παραθέσουμε συνοπτικά τα βασικά σημεία των Ομάδων Παραγωγών και να συμβάλουμε με αυτόν τον τρόπο στο σχετικό διάλογο.
Α. Τι είναι οι οργανώσεις παραγωγών και ποια τα είδη τους
Οι ομαδοποιήσεις των παραγωγών αναδείχθηκαν σε κύριο παράγοντα της πολιτικής της ΕΕ, με στόχο να βελτιωθεί η θέση των παραγωγών στην αγορά, εν όψει μάλιστα της αυξανόμενης συγκέντρωσης της ζήτησης. Το πλαίσιο παρέχεται από τον Κανονισμό της ΕΕ 543/2011 (Επίσημη Εφημερίδα L 157/15.6.2011), που εξειδικεύει παλαιότερο Κανονισμό (ΕΚ 1234/2007) και όπως τροποποιήθηκαν άρθρα του, με τον Καν. της ΕΕ 302/2012 (Επισ. Εφημ. L 99/4.4.2012).
Από το πλαίσιο αυτό προκύπτουν οι παρακάτω μορφές ομαδοποίησης των παραγωγών, με κυρίαρχη όμως, αυτή των Οργανώσεων Παραγωγών (ΟΠ):
v Οι Διεπαγγελματικές (Διακλαδικές) Οργανώσεις (IBOs): αποτελούν νομικές οντότητες / ενώσεις που απαρτίζονται από εκπροσώπους των οικονομικών δραστηριοτήτων που συνδέονται με την παραγωγή, την εμπορία και τη μεταποίηση του προϊόντος, και μπορεί να περιλαμβάνουν εκπροσώπους από μία ή περισσότερες από αυτές τις οικονομικές δραστηριότητες. Η αναγνώριση των IBOs, από τα κράτη μέλη, παραγωγών μέσα στην επικράτεια, γίνεται μόνο βάσει συγκεκριμένων προϋποθέσεων.
v Οι Οργανώσεις Παραγωγών (POs): αποτελούν, αναγνωρισμένες από τις εθνικές αρχές μιας χώρας, ομάδες παραγωγών συγκεκριμένων προϊόντων ή προσώπων που απασχολούνται στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της αλιείας, που έχουν συσταθεί εθελοντικά, ενεργώντας από κοινού για την παραγωγή, τη συγκομιδή, αποθήκευση, συσκευασία και/ή την αγορά των προϊόντων τους. Οι Οργανώσεις Παραγωγών:

• Υλοποιούν επιχειρησιακά προγράμματα υποστήριξης του τομέα των οπωροκηπευτικών.
• Αναγνωρίζονται βάσει κριτηρίων – προϋποθέσεων από τις εθνικές αρχές
• Καταρτίζουν και εντάσσονται σε επιλέξιμα μέτρα, εθνικών στρατηγικών για βιώσιμα επιχειρησιακά προγράμματα, τα οποία ελέγχονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

v Οι Ομάδες Παραγωγών (PGs): αποτελούν νομικές οντότητες, που απαρτίζονται από αγρότες που καλλιεργούν καθορισμένα προϊόντα του κάθε τομέα, για παράδειγμα οπωροκηπευτικά και επιθυμούν να ενταχθούν σε POs. Οι Ομάδες Παραγωγών ακολουθούν συγκεκριμένη διαδικασία για την ένταξή τους στις POs, ωστόσο υπάρχει μεταβατική περίοδος απόκτησης των προϋποθέσεων για την αναγνώριση τους.
Β. Ποιοι είναι οι στόχοι των Οργανώσεων Παραγωγών
Οι λειτουργίες και οι στόχοι μιας Οργάνωσης Παραγωγών διακρίνονται στις εξής:

1. να λαμβάνει τα μέτρα εκείνα που θα διασφαλίζουν ότι η παραγωγή των μελών της θα είναι προσανατολισμένη στην αγορά όσο το δυνατόν περισσότερο,
2. να εξασφαλίζει τη βελτιστοποίηση του κόστους παραγωγής και τη σταθεροποίηση των τιμών του παραγωγού,
3. να προωθεί τη διάθεση στην αγορά, των προϊόντων που παράγονται από τα μέλη της,
4. να προωθεί τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον καλλιεργητικών πρακτικών, τεχνικών παραγωγής και πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων, προκειμένου να προστατευθεί η ποιότητα των υδάτων, του εδάφους και του τοπίου και να διατηρηθεί ή να προαχθεί η βιοποικιλότητα.

Γ.  Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των οργανώσεων παραγωγών
Η συλλογική δράση δεν μπορεί από μόνη της, να λύσει τις ανταγωνιστικές και διαρθρωτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί μικρής κλίμακας. Οι ΟΠ μπορούν να δημιουργήσουν:
ü  έναν ενδιάμεσο που δίνει τη δυνατότητα σε μικρής κλίμακας παραγωγούς να ανταγωνίζονται πιο αποτελεσματικά στην αγορά,
ü  αύξηση της διαπραγματευτική τους δύναμης,
ü  μια πλατφόρμα για τους παραγωγούς, ώστε να μπορούν αποτελεσματικότερα να προωθούν και να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους και
ü  ένα κανάλι μέσα από το οποίο μπορεί να παρέχεται, στους μικρής κλίμακας παραγωγούς, τεχνική υποστήριξη και πρόσβαση στη χρηματοδότηση, πιο αποδοτικά και αποτελεσματικά.
Οι ΟΠ περιλαμβάνουν μια κρίσιμη και μερικές φορές λεπτή ισορροπία, μεταξύ του οφέλους από τη συνεργασία και το πρόσθετο κόστος και τους δυνητικούς κινδύνους που δημιουργούνται από τέτοιες δραστηριότητες. Στην πράξη, η ισορροπία μεταξύ αυτών των παροχών και του κόστους, καθορίζει την κερδοφορία των ΟΠ και, ως εκ τούτου την επιβίωσή της. Εκτός αν η ΟΠ μπορεί να παρέχει υπηρεσίες στα μέλη της, σε ελκυστικές τιμές που καλύπτουν το κόστος αυτών των υπηρεσιών.

Δ. Ποιες είναι οι προσφερόμενες υπηρεσίες
Μερικές από τις πιο κοινές επιχειρηματικές δραστηριότητες και υπηρεσίες που παρέχονται από τις ομάδες παραγωγών είναι:
Τροφοδοσία εισροών: οι ΟΠ συχνά αγοράζουν εισροές, σε χαμηλότερες τιμές, και στη συνέχεια τις παρέχουν στα μέλη τους. Στην πραγματικότητα, ορισμένες ΟΠ έχουν συσταθεί αποκλειστικά για να αξιοποιήσουν οικονομίες κλίμακας στην παροχή γεωργικών εισροών.
Υπηρεσίες Παραγωγής: καθώς οι παραγωγοί μικρής κλίμακας έχουν γενικά περιορισμένα εισοδηματικά- περιουσιακά στοιχεία και δεξιότητες, οι ΟΠ παρέχουν συχνά τις υπηρεσίες πρόσβασης σε εξοπλισμό, για να βοηθήσουν τα μέλη τους να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να βελτιώσουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Για παράδειγμα, παρέχουν εκπαίδευση στα μέλη τους, με στόχο τη βελτίωση των καλλιεργητικών πρακτικών.
Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες: πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι μία πολύ σημαντική υπηρεσία που παρέχεται από πολλές ΟΠ.
Εκπαίδευση: εκτός από την εκπαίδευση σε καλλιεργητικές πρακτικές, πολλές ΟΠ παρέχουν εκπαίδευση κατά του ηλεκτρονικού αναλφαβητισμού, στη βασική λογιστική, και την τήρηση εκθέσεων, στην υποβολή προτάσεων προκειμένου να βοηθήσουν τα μέλη τους να διαχειρίζονται καλύτερα τις δικές τους επιχειρηματικές δραστηριότητες και βελτιώσουν την κατανόησή τους στις νέες προγραμματικές και διαχειριστικές απαιτήσεις.
Ποιοτικός έλεγχος: είναι κεφαλαιώδες, τα προϊόντα που παράγουν τα μέλη των ΟΠ να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας των τροφίμων, σύμφωνα με τα πρότυπα ορισμένων αγορών. Οι ΟΠ πρέπει να παρακολουθούν και να ελέγχουν την παραγωγική διαδικασία και την ποιότητα του τελικού προϊόντος που πωλούν.
Συντονισμός Παραγωγής: για να επωφεληθούν από τις διαφορετικές ευκαιρίες που προσφέρουν οι αγορές και να ανταποκριθούν στις ανάγκες των αγοραστών, οι ΟΠ πρέπει να συντονίσουν την ατομική παραγωγή των μελών τους. Για παράδειγμα, ΟΠ πρέπει να μπορούν να ανταποκριθούν στη ζήτηση των αγοραστών, οι οποίοι αναμένουν μια συνεχή παροχή των νωπών προϊόντων σε όλη τη σεζόν, οργανώνοντας τα μέλη ώστε αυτά να φυτέψουν τις καλλιέργειες τους στα διάφορα στάδια κατά τη διάρκεια της σεζόν φύτευσης.
Μάρκετινγκ: το μάρκετινγκ είναι βασική υπηρεσία που παρέχεται από περισσότερες ΟΠ. Για να επιτευχθεί αυτό με επιτυχία, οι ΟΠ πρέπει να εκτελέσουν ένα φάσμα καθηκόντων- αρμοδιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών για την ανάλυση της αγοράς, προσδιορίζοντας τις ευκαιρίες της αγοράς, τη διαπραγμάτευση των πωλήσεων, τη συλλογή, την αποθήκευση και την μεταφορά των εμπορευμάτων.
Επεξεργασία: ορισμένες ΟΠ ασχολούνται με δραστηριότητες μεταποίησης, για να προσθέσουν προστιθέμενη αξία στα προϊόντα και τη δυνατότητα πρόσβασης σε αγορές.
Διαπραγμάτευση: ορισμένες ΟΠ γίνονται διαπραγματευτές, αγοράζοντας και πουλώντας προϊόντα από παραγωγούς, εκτός από τα μέλη τους, προκειμένου να ανταποκριθούν στην ποσότητα, στην ποικιλία ή στη συνοχή του εφοδιασμού που απαιτούνται από ορισμένες αγορές.
Λιανεμπόριο: περιστασιακά, ορισμένες ΟΠ συμμετάσχουν στις δραστηριότητες λιανικής πώλησης. Για παράδειγμα, ορισμένες ΟΠ, έχουν δημιουργήσει μανάβικο, μέσω του οποίου πωλούν φρούτα μελών τους και λαχανικά, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να πετύχουν πολύ καλύτερες τιμές από ό, τι στην τοπική χονδρική αγορά.
Κοινωνικές υπηρεσίες: μερικές φορές οι ΟΠ παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες στα μέλη τους και στην ευρύτερη κοινότητα. Οι κοινωνικές δραστηριότητες είναι καλύτερο να διοικούνται ξεχωριστά από την επιχείρηση, ιδιαίτερα αν οι κοινωνικοί στόχοι οδηγούν σε αποφάσεις που μπορούν να υπονομεύσουν τις επιχειρήσεις της ΟΠ.
Δρ. Ράλλης Γκέκας                                                                                 Κατερίνα Μήτσου
Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΕ                                           Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΕ