Αναγκαία η βελτίωση της πολιτικής της ΕΕ για τη χρηματοδότηση επενδύσεων

Άρθρο του Ράλλη Γκέκα*
Στο πλαίσιο της πολιτικής προτεραιότητας για την τόνωση της απασχόλησης, της ανάπτυξης και των επενδύσεων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) επεξεργάστηκε πρόσφατα και ανακοίνωσε σχέδιο δράσης για την ενοποίηση των κεφαλαιαγορών. Το σχέδιο αυτό έχει ως στόχο να συμπληρώσει τη χρηματοδότηση επενδύσεων από τις τράπεζες και να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες χρηματοδότησης από εναλλακτικές πηγές, ιδιαίτερα για φορείς που έχουν δυσκολίες πρόσβασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Από το όλο σχέδιο δράσης απουσιάζουν ουσιαστικά οι ανάγκες για τοπικές δημόσιες επενδύσεις, αλλά και οι πολλαπλές μακροοικονομικές προοπτικές τους. Το κενό αυτό πολιτικής ελλοχεύει κινδύνους όχι μόνο για τις δημόσιες επενδύσεις αλλά και για τις ιδιωτικές και γενικότερα για την αναπτυξιακή πολιτική της Ένωσης.
Η ανάγκη για επενδύσεις
Οι προσπάθειες ανάκαμψης από την κρίση της ευρωπαϊκής οικονομίας, είναι πολύ ισχνές και αναποτελεσματικές. Η σύγκριση των σχετικών, με τη μεγέθυνση μακροοικονομικών δεικτών, (απασχόληση και παραγωγικότητα), από όλους τους διεθνείς οργανισμούς (Ευρωπαϊκή Ένωση-ΕΕ, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο-ΔΝΤ, Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αλληλοβοήθειας-ΟΟΣΑ) δεν επιβεβαιώνουν απλώς την αισθητή απόσταση της ευρωπαϊκής οικονομίας από αυτήν των ΗΠΑ, αλλά προβλέπουν ότι η ανισότητα αυτή θα συνεχιστεί και τον επόμενο τουλάχιστον χρόνο.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΕΕ Φθινόπωρο 2015							ΔΝΤ Οκτώβριος 2015						ΟΟΣΑ Ιούνιος 2015
2014			2015		2016		2014		2015		2016		2014		2015		2016
Ετήσιος ρυθμός αύξησης ΑΕΠ
Eυρώ ζώνη	0.9	1.6		1.8		0.9		1.5		1.6		0.9		1.4		2.1
ΗΠΑ	2.4	2.6		2.8		2.4		2.6		2.8		2.4		2.0		2.8
Ετήσιος ρυθμός αύξησης Ανεργίας
Eυρώ ζώνη	11.6	11.0		10.6		11.6		11.0		10.5		11.5		11.1		10.5
ΗΠΑ	6.2	5.3		4.8		6.2		5.3		4.9		6.2		5.5		5.2
Ετήσιος ρυθμός αύξησης Παραγωγικότητας της Εργασίας
Eυρώ ζώνη	0.3	0.7		0.9		0.4		0.5		0.6		0.3		0.6		1.0
ΗΠΑ	0.8	0.8		1.6		1.3		0.8		0.5		0.5		0.0		1.7

Για την αποφυγή αυτής της δυσμενούς θέσης μία λύση υπάρχει, όπως έχει εντοπίσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η αύξηση των επενδύσεων. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) εκτιμά ότι οι συνολικές σωρευτικές ανάγκες της ΕΕ, για επενδύσεις σε υποδομές, θα μπορούσαν να φθάσουν, για την περίοδο μέχρι το 2020, έως και 2 τρισεκατομμύρια ευρώ.
Η στρατηγική χρηματοδότησης των επενδύσεων
Η ΕΕ θεωρεί ως ύψιστη προτεραιότητα της, την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής οικονομίας και την τόνωση των επενδύσεων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Τον Φεβρουάριο του 2015 η Επιτροπή ξεκίνησε διαβούλευση σχετικά με τα μέτρα που χρειάζονται για την ενεργοποίηση των επενδύσεων στην ΕΕ και τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς κεφαλαίων. Με βάση αυτή τη διαβούλευση, διαμορφώθηκε ένα σχέδιο δράσης το οποίο διαρθρώνεται στις ακόλουθες βασικές αρχές:

• Δημιουργία περισσοτέρων ευκαιριών για τους επενδυτές
• Σύνδεση της χρηματοδότησης με την πραγματική οικονομία
• Οικοδόμηση ενός ισχυρότερου και ανθεκτικότερου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η αρχή αυτή εμπεριέχει το άνοιγμα ενός ευρύτερου φάσματος πηγών χρηματοδότησης, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις της ΕΕ δεν θα επηρεάζονται πλέον από χρηματοπιστωτικούς κραδασμούς, όπως επηρεάστηκαν κατά την τελευταία κρίση.
• Εμβάθυνση της χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης και τόνωση του ανταγωνισμού

Σύμφωνα με την ΕΕ[i], θεσμικοί και άλλοι ιδιώτες επενδυτές μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή χρηματοδότησης για επενδύσεις σε υποδομές και παράλληλα, οι επενδύσεις αυτές να καταστούν αποδοτικές αφού μπορούν να προσφέρουν σταθερές αποδόσεις. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτοί οι επενδυτές στρέφονται όλο και περισσότερο στο να επενδύουν σε έργα υποδομής. Είναι σημαντικό ότι στο ίδιο κείμενο εκτιμάται ότι για τις πιο φιλόδοξες, μακροπρόθεσμες επενδύσεις, η δημόσια παρέμβαση είναι συχνά απαραίτητη.
Σε αυτό το σημείο είναι επιβεβλημένες, κατά τη γνώμη μου, δύο επισημάνσεις: α) Σύμφωνα με την ΕΕ ως θεσμικοί επενδυτές θεωρούνται, κυρίως, εταιρείες ασφαλειών ζωής και συνταξιοδοτικών ταμείων, β) οι τοπικές δημόσιες επενδύσεις δεν εμφανίζονται πουθενά.
Ο ρόλος των τοπικών δημοσίων επενδύσεων
Όπως πολύ σωστά τονίζεται οι δημόσιες επενδύσεις είναι απαραίτητες για τη μακροπρόθεσμη και αποτελεσματική μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων, ιδιαίτερα σε λιγότερο ελκυστικές περιοχές και τομείς. Στις δημόσιες επενδύσεις καθοριστικό ρόλο παίζουν οι επενδύσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως προκύπτει και από το παρακάτω γράφημα. Η σπουδαιότητα και ο ρόλος των τοπικών δημόσιων επενδύσεων, στην ανάπτυξη και την απασχόληση δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν.

Η διάρθρωση των δημοσίων επενδύσεων στα κράτη- μέλη του ΟΟΣΑ
Οι τοπικές δημόσιες επενδύσεις έχουν ένα επιπλέον πλεονέκτημα είναι, λόγω του μεγέθους τους, ευέλικτες, παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό απορροφητικότητας, έχουν άμεσα αποτελέσματα στην αύξηση της απασχόλησης και συμβάλλουν στην άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων.
Αντίθετα, η πίεση και η μη υποστήριξη στις δημόσιες τοπικές επενδύσεις σημαίνει μείωση των επενδύσεων, δημόσιων και ιδιωτικών, σε μακροπρόθεσμη βάση, η οποία μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες σε υποδομές και υπηρεσίες (π.χ. για τις δημόσιες μεταφορές, την ενέργεια, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την κοινωνική και υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση, τη διαχείριση των αποβλήτων, κλπ), έχουν θετικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Αυτό όχι μόνο αυξάνει την παραγωγικότητα και την απασχόληση, μακροπρόθεσμα, αλλά παράλληλα, ενισχύει την ελκυστικότητα της περιοχής σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, την εμπιστοσύνη στο γενικότερο οικονομικό και επενδυτικό κλίμα και συμβάλει σε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς και χωρικές ασυνέχειες.
Οι σχεδιαζόμενες πολιτικές και η ΤΑ
Από αυτή την άποψη είναι τουλάχιστον παράδοξη η απουσία των τοπικών δημοσίων επενδύσεων από τη συγκεκριμένη στρατηγική της ΕΕ. Η παραδοξότητα αυτή ενισχύεται και από τον τομέα των πολιτικών που εξειδικεύουν την παραπάνω στρατηγική και προτείνονται για την εμβάθυνση της κεφαλαιακή ευρωπαϊκής αγοράς. Η ένωση της κεφαλαιαγοράς αναμένεται να ενισχύσει τον τρίτο πυλώνα του Επενδυτικού Σχεδίου για την Ευρώπη. Θα προσφέρει οφέλη για όλα τα κράτη μέλη, ενώ επίσης, θα θωρακίσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση με την υποστήριξη της οικονομικής σύγκλισης και θα συμβάλλει στην απορρόφηση των οικονομικών κλυδωνισμών στη ζώνη του ευρώ. Είναι προφανές ότι οι πολιτικές αυτές ενδιαφέρουν άμεσα την ΤΑ αλλά και ότι θα βρουν, στον τομέα των τοπικών δημοσίων επενδύσεων, την πλήρη εφαρμογή τους.
Εν συντομία ο πολιτικές αυτές και η σχέση τους με την ΤΑ είναι:
Προώθηση περισσότερων εναλλακτικών χρηματοδοτικών λύσεων για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Εάν κάποιος τομέας υποφέρει από την περιορισμένη πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές, εκτός από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, είναι οι δήμοι. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει «στεγνώσει», η ανάγκη δημιουργίας εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη αξιόλογων τοπικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών.
Εξασφάλιση ενός κατάλληλου κανονιστικού περιβάλλοντος για τις μακροπρόθεσμες και βιώσιμες επενδύσεις, όπως επίσης και τη χρηματοδότηση των υποδομών της Ευρώπης. Όπως τονίστηκε και παραπάνω το μεγαλύτερο ποσοστό των δημοσίων επενδύσεων κατέχει η ΤΑ. Ιδιαίτερα στον τομέα των επενδύσεων των υποδομών κατέχει τη μερίδα του λέοντος. Πως είναι δυνατόν οι δήμοι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν από το θεσμικό πλαίσιο να μην λαμβάνονται υπόψη; Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο σκληρή. Οι θεσμικές αρτηριοσκληρώσεις στην εφαρμογή στρατηγικών, όπως στην περίπτωση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το καθιστούν από αναπτυξιακό εργαλείο σε γραφειοκρατική τροχοπέδη.[ii]
Αύξηση των επενδύσεων και των επιλογών, για ιδιώτες και θεσμικούς επενδυτές. Όπως ήδη τονίστηκε ως θεσμικοί επενδυτές δεν θεωρούνται οι δήμοι και οι περιφέρειες. Η αύξηση όμως των τοπικών δημοσίων επενδύσεων δεν θα αυξήσουν μόνο τις δημόσιες επενδύσεις, αλλά θα λειτουργήσουν θετικά και ως προς την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και επενδύσεων.

Ενίσχυση της ικανότητας των τραπεζών να δανείσουν. Η πολιτική αυτή στηρίζεται στην επιχειρηματολογία ότι οι τράπεζες, εκτός από τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν ως δανειστές, έχουν ισχυρές τοπικές σχέσεις και γνώσεις. Για τις μικρότερες εταιρείες, τα ισχυρά τοπικά δίκτυα είναι σημαντικά για τη στήριξη της ανάπτυξης. Ποιος όμως γνωρίζει και μπορεί να εκφράσει καλύτερα τις τοπικές ιδιαιτερότητες και τα τοπικά παραγωγικά συστήματα, από τους δήμους;
Άρση των εμποδίων στις διασυνοριακές συναλλαγές. Οι δυνατότητες που υπάρχουν από την ευκαιρία πρόσβασης των ελληνικών δήμων σε ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά προϊόντα έχει εντοπιστεί σε προηγούμενο άρθρο[iii]
Τι πρέπει να γίνει
Σημαντικό εργαλείο για την εφαρμογή αυτής της κοινοτικής πολιτικής θεωρείται το Juncker Plan συνολικού ύψους 315 δις € περίπου. Από αυτή την άποψη είναι πολύ επίκαιρη η πρόταση της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), που προτείνει το 10% του Σχεδίου Γιούνκερ να κατευθυνθεί αποκλειστικά σε δημοτικές επενδύσεις.
Επίσης, είναι πολύ σημαντικές οι πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβούλιου Δήμων και Περιφερειών (CEMR)[iv] που καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

• στη Λευκή Βίβλο, που πρόκειται να κυκλοφορήσει την άνοιξη του 2017, να περιλαμβάνεται τμήμα σχετικό με τα οικονομικά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
• στο Σχέδιο Δράσης για την ένωση της κεφαλαιαγοράς να λαμβάνεται υπόψη ο αντίκτυπος και οι επιπτώσεις του στα τοπικά και περιφερειακά δημόσια οικονομικά.

Τέλος, είναι γεγονός, οι δήμοι συχνά δυσκολεύονται να έχουν κανονική χρηματοδότηση μέσω τραπεζικών δανείων και δεν έχουν πρόσβαση σε κεφάλαια μέσω χρηματιστηριακών αγορών. Εναλλακτικές λύσεις όπως τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου μπορούν να τους βοηθήσουν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν. Οι ισχύοντες κανόνες για ταμεία όπως για τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Επιχειρηματικού Κεφαλαίου (EuVECA) θα πρέπει να γίνουν περισσότερο ευέλικτοι και να εντάξουν, εκτός από τις ΜΜΕ, και τους δήμους με τις τοπικές δημόσιες επενδύσεις τους. Ιδιαίτερα, σε όλη την Ευρώπη, η ΤΑ παίζει σημαντικό ρόλο στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, για το λόγο οι ανάγκες των δήμων δεν μπορεί να μην ληφθούν υπόψη και στα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (EuSEF).
Ράλλης Γκέκας
Δρ. Οικονομικών ΤΑ
rgkekas@skepsis.net.gr
[i] Βλέπε:
EUROPEAN COMMISSION. Action Plan on Building a Capital Markets Union, Brussels, 30.9.2015 COM(2015) 468 final
[ii]Ράλλης Γκέκας. ΝΑ ΕΞΑΙΡΕΘΟΥΝ ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ. Το επίκαιρο αίτημα της Ευρωπαϊκής Τ.Α., www.localit.gr/archives/95171

[iii] Ράλλης Γκέκας. Εναλλακτικοί χρηματοπιστωτικοί μηχανισμοί για τους δήμους – Η Σουηδική εμπειρία. 
[iv] CEMR, November 2015. Reviving local public investments. Flexibility is needed in the existing rules of the Stability and Growth Pact.