Η ανεξαρτησία της Εύβοιας και η προσάρτηση της στο Ελληνικό κράτος στις 3 Φεβρουαρίου 1830

Η Χαλκίδα στην Τουρκοκρατία

Η συμφωνία για την ανεξαρτησία της Εύβοιας και την προσάρτηση της στο Ελληνικό κράτος έγινε στις 3 Φεβρουαρίου με την υπογραφή του πρωτοκόλλου του Λονδίνου από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Με το Πρωτόκολλο αυτό ιδρύθηκε Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος με σύνορα μέχρι την γραμμή Σπερχειού και των εκβολών του Αχελώου ποταμού.


Η πραγματική απεξάρτηση όμως από τον Τούρκικο ζυγό για τους Ευβοιώτες ήρθε τρία χρόνια αργότερα, αφού εξαιτίας διαφωνιών στις διαπραγματεύσεις για την αποζημίωση των Τούρκικων περιουσιών δόθηκε διορία για την αποχώρηση των Τούρκων μέχρι το τέλος του 1832 και με νέα παράταση το Μάρτιο του 1833.

Στις 20 Μαρτίου 1833 ο Ομέρ Πασάς αποχωρεί από την Χαλκίδα για να μην παραστεί στην παράδοση και ορίζει αντικαταστάτη τον Χατζή Ισμαήλ Μπέη.

Το ημερολόγιο έδειχνε 25 Μάρτη 1833 (το παλαιό εκείνη την εποχή, με το νέο ημερολόγιο η ημερομηνία είναι 7 Απριλίου) όταν ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, επίτροπος του βασιλιά Όθωνα και Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, φτάνει με Αγγλικό πολεμικό πλοίο στην Χαλκίδα συνοδεία Βαυαρών στρατιωτών.






Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερούλος συνοδεία του Άγγλου Ναυάρχου Έντμουντ Λάϊονς παραλαμβάνει από τον εκπρόσωπο του Ομέρ Πασά της Καρύστου Χατζή Ισμαήλ τα κλειδιά του κάστρου της Χαλκίδας πάνω σε ασημένιο δίσκο σηματοδοτώντας την ουσιαστική απελευθέρωση της Χαλκίδας και στη συνέχεια της Εύβοιας.

Για πολλά χρόνια μετά, σχεδόν μέχρι και το 1923 αρκετοί Τούρκοι παρέμειναν στην πόλη της Χαλκίδας μη θέλοντας να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και την περιουσία τους.


Η παράδοση της Καρύστου στον κυβερνητικό αντιπρόσωπο έγινε στις 9 Απριλίου 1833.

eviaportal

ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΡΑΝΤΖΗΣ


Η Εύβοια δεν είχε την τύχη να κερδίσει τη λευτεριά της με τα όπλα παρά τη μεγάλη συμμετοχή των κατοίκων της στον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας από τον κατακτητή αν και επαναστάτησε από την πρώτη μέρα του μεγάλου εθνικού ξεσηκωμού.

Οι μεγαλύτερες ένοπλες συγκρούσεις είχαν επίκεντρο το Μοριά και την Ρούμελη γιατί εκεί βρίσκονται τα πιο οργανωμένα σώματα αντίστασης τα πρώτα χρόνια του ξεσηκωμού μετά το 1821.

Αργότερα με την σύμβαση του Λονδίνου το 1829, καθώς και το πρωτόκολλο του Λονδίνου στις 3 Φεβρουαρίου του 1830 αποφασίστηκε οι Τούρκοι της Ευβοίας να αποζημιώνονται για τα κτήματα που είχαν στην άμεση κυριότητά τους.

Από την άνοιξη του 1821 έως την άνοιξη του 1826 έλαβαν χώρα σοβαρά πολεμικά γεγονότα στο νησί. Ανάμεσά τους οι μάχες στα Βρυσάκια, οι δύο εκστρατείες κατά της Καρύστου, με πρωτοβουλία του επισκόπου της περιοχής εκείνης, Νεόφυτου, οι μάχες στο Διακόφτη και το Βατήσι της Καρύστου, οι δυο πολιορκίες της Καρύστου από τον Κριεζώτη και η εκστρατεία του Φαβιέρου εναντίον της Καρύστου με τακτικό στρατό.

Δυστυχώς όλες αυτές οι προσπάθειες δεν απέδωσαν το ποθητό αποτέλεσμα. Το φρούριο της Χαλκίδας και Καρύστου που εξασφάλιζαν την τουρκική κυριαρχία στην ευβοϊκή γη και στους χριστιανούς κατοίκους της έμειναν απόρθητα. Κάθε αποτυχία την ακολουθούσαν φοβερές διώξεις και ατιμώσεις του άμαχου πληθυσμού.1

Ο κυβερνήτης της χώρας Ιωάννης Καποδίστριας ήθελε το πρωτόκολλο του Λονδίνου να υλοποιηθεί γιατί είχε τον φόβο μήπως οι Οθωμανοί θα πίεζαν στην πρώτη ευκαιρία τις μεγάλες δυνάμεις να ανατρέψουν τα συμφωνηθέντα προς όφελός τους.

Υπήρχαν όμως σοβαρά προβλήματα γιατί το νεοσύστατο ελληνικό κράτος βρισκόταν σε δεινή οικονομική κατάσταση και δεν μπορούσε να αγοράσει από τους Τούρκους τα Τσιφλίκια στις περιοχές που ανέφερε το πρωτόκολλο του Λονδίνου.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας προσπάθησε να συνάψει εσωτερικό ή εξωτερικό δάνειο αλλά οι προσπάθειες απέβησαν άκαρπες.

Οι όροι που έθεταν οι ξένοι δανειστές ( κυρίως Άγγλοι και Γάλλοι) ήταν ασύμφοροι για την ελληνική πλευρά και ταπεινωτικοί για τους κατοίκους των περιοχών αυτών, γιατί θα έφευγαν από την τουρκική κυριαρχία, αλλά θα γίνονταν κολίγοι στην Φραγκική φεουδαρχία . Αυτό θα ήταν ένα βαρύ τίμημα για τους Έλληνες που έδωσαν τα πάντα για την απελευθέρωση της χώρας και έμειναν πάμφτωχοι και διαλυμένοι από την τουρκική κυριαρχία και καταδυνάστευση.

Ο Καποδίστριας το 1831 έστειλε γράμμα του στην Οδησσό προς τον προσωπικό του φίλο Αλέξανδρο Στούρτζα, διπλωμάτη και λόγιο Ελληνορουμάνο όπου ζητούσε τη βοήθειά του να προτείνει στους πλούσιους Έλληνες, τους εγκατεστημένους στην Οδησσό να αγοράσουν αυτοί τα κτήματα των αγάδων της Εύβοιας.

Έγραφε λοιπόν «Διατί οι κεφαλαιούχοι της Οδησσού να μη συστήσωσι εταιρίαν υπογράφουσαν καθ’ υπόθεσιν , δια 50.000 τάλληρα; Αυτή ήθελε να στείλει εις την Ελλάδα επίτροπον της με χρήματα, ίνα αγοράση γαίας. Και αν απεφάσιζε να τας διανέμη εις τους γεωργούς εκείνους τους ομογενείς, τους εκ πολέμου κατά σωρευθέντας εις τα παράλια του Ευξείνου Πόντου, υπόσχομαι να τη παραχωρήσω αρίστας γαίας επί συμφωνίας συμφωρωτάταις : Ει δε μη αι καλλίτερα γαίαι της Ελλάδος θέλουσιν γίνει απόκτημα κεφαλαιούχων Άγγλων και Γάλλων» 2

Δεν έγινε τίποτα τελικά προς αυτή την κατεύθυνση γιατί ο Καποδίστριας κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ότι αποσκοπούσε να ξεπουλήσει την Ελλάδα σε Ελληνορώσους για να την κάνει υποχείριο της εξωτερικής πολιτικής του Τσάρου και των ρώσικων κεφαλαίων.

Κατά τη σύντομη παρουσία του Καποδίστρια στην ηγεσία του τότε ελεύθερου ελληνικού κράτους έγιναν αρκετές προσπάθειες για την υλοποίηση του πρωτοκόλλου του Λονδίνου είτε για την εξεύρεση αγοραστών είτε για την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούσε η επιθετικότητα των Τούρκων στις περιοχές της Αττικής και της Ευβοίας.

Παρά την δημιουργία επιτροπών και μεσολαβητών δεν είχε προχωρήσει όμως η χαρτογράφηση3 και το ξεκαθάρισμα των τίτλων γιατί οι Τούρκοι εμφάνιζαν και πλαστά χαρτιά προσπαθώντας να πουλήσουν γη που δε τους ανήκε ή να διπλοπουλήσουν διάφορα κτήματα για να αρπάξουν όσο πιο πολλά χρήματα μπορούσαν.

Για το θέμα αυτό είχαν υποβάλλει υπόμνημα πολλοί Ευβοείς πρόκριτοι και οπλαρχηγοί μεταξύ των οποίων και ο Νικόλαος Κριεζώτης όπου διαμαρτύρονται για τη συμπεριφορά των Τούρκων που παραβιάζουν τη συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων στις 3 Φεβρουαρίου 1830 στο Λονδίνο, και τους έδινε το δικαίωμα της εκποίησης μόνο των ιδιόκτητων κτημάτων, εκείνοι πουλούσαν εκτάσεις στις οποίες δεν είχαν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας αλλά μόνο της κατοχής. Σαν να μην έφτανε αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις πουλούσαν τα κτήματα, μαζί με τους χριστιανούς που δούλευαν σ’ αυτά, σα να ήταν δούλοι.

Την δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια τον Σεπτέμβριο του 1831 ακολούθησαν τα γνωστά γεγονότα της διαδοχής στην εξουσία του αδελφού του Αυγουστίνου Καποδίστρια, της εισβολής των Συνταγματικών στην Πελοπόννησο, και τις προκλητικές επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά της Ελλάδας με αποκορύφωμα τον αφοπλισμό των Συνταγματικών από τους Γάλλους στο Ναύπλιο.

Τον Μάιο του 1832 οι μεγάλες δυνάμεις ως συνέχεια της συνθήκης του Λονδίνου που προέβλεπε την σύσταση Ελληνικού κράτους συνεδρίασαν και ενέκριναν την εκλογή του Όθωνα,

δευτερότοκου γιου του βασιλιά της Βαυαρίας, για να δοθεί το στέμμα της Ελλάδας, και τον Ιούλιο του ιδίου έτους η εθνοσυνέλευση της Πρόνοιας επικύρωσε την εκλογή.

Στην Εύβοια δεν άλλαξαν τα πράγματα η εκκρεμότητα των ιδιοκτησιών παραμένει και αυτό το πιστοποιούν με αναφορά τους προς την Ελληνική κυβέρνηση τον Νοέμβριο του 1832 οι:

Ιωάννης Μίσσιος και Κωνσταντίνος Μάνος που λειτουργούσαν ως παρατηρητές και μεσολαβητές μεταξύ κυβέρνησης και των Τούρκων αγάδων.

“Αι ελληνικαί γαίαι θέλουν καταντήσει όλαι εις χείρας τινών πλουσίων αλλοεθνών, χωρίς να δυνηθώσιν οι κάτοικοι να αγοράσωσι το παραμικρότερον και θέλει μείνωσιν ούτω ξένοι εις την πατρώαν γην”.

Οι υπογράφοντες την αναφορά συνιστούν στην κυβέρνηση να πάρει τα πιο κάτω μέτρα για την αντιμετώπιση του κακού.

α)Να διακηρύξει ότι κανείς ξένος δεν θα μπορούσε να αγοράσει κτήμα στην Εύβοια, αν δεν αποκτούσε πρώτα την Ελληνική υπηκοότητα.

β)Να θέσει ένα όριο αγοράς γαιών, που δεν θα μπορούσε κανείς να ξεπεράσει.

γ)Να δώσει χρηματικά δάνεια στους αγρότες ,για να αγοράσουν οι ίδιοι τα κτήματα.

Τέτοιες αποφάσεις ήταν δύσκολες για την κυβέρνηση με την οικονομική κατάσταση στην οποία βρισκόταν, αλλά πέραν των άλλων ήθελε να καθησυχάσει τους τούρκους που αρνούνταν να αποχωρίσουν από την Εύβοια και προσπαθούσαν να ανατρέψουν το πρωτόκολλο του Λονδίνου.

Η αγορά κτημάτων και από ξένους αντίθετα θα καθησύχαζε τους τούρκους ότι θα εξασφάλιζαν την πώληση των κτημάτων όπως η συμφωνία προέβλεπε.

Την απάντηση στο πρόβλημα έδωσε νέα απόφαση της Ελληνικής κυβέρνησης στις 3 Φεβρουαρίου του 1833 (9 δηλαδή μόλις μέρες μετά την αποβίβαση του Όθωνα στο Ναύπλιο).

«Αποφασίστηκε η ενσωμάτωση της Αττικής και της Εύβοιας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος και πήρε τα μέτρα που χρειάζονταν για να προβεί στην κατάληψή τους4

Τα στρατεύματα συνόδευσε ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιάκωβος Νερουλός που διορίστηκε επίτροπος του βασιλιά Όθωνα για την πραγματοποίηση της προσάρτησης της Ευβοίας και της Αττικής.

Στα μέσα Μαρτίου ο Νερουλός έφτασε στην Αθήνα, όπου διόρισε φρούραρχο το Βαυαρό Χριστόφορο Νέζερ. Λίγες μέρες μετά, ξεκίνησε για την Εύβοια. Ο εκπρόσωπος της πύλης Χατζή-Ισμαήλ Μπέης, που λίγες μέρες πριν συνέχιζε ακόμη τις ραδιουργίες του για την παράταση της τουρκικής κυριαρχίας στο νησί, αναγκάστηκε θέλοντας και μη να του παραδώσει τη Χαλκίδα στις 7 Απριλίου του 1833 και δύο μέρες μετά, στις 9 Απριλίου την Κάρυστο.

Η Εύβοια έπειτα από μακροχρόνια σκλαβιά 363 ετών ήταν επιτέλους ελεύθερη».

Όπως προκύπτει από το σύντομο ιστορικό που προηγήθηκε η Ευβοϊκή γη έγινε τσιφλίκια γιατί η επανάσταση στο νησί δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και τη ρύθμιση του ιδιοκτησιακού ζητήματος καθόρισε το πρωτόκολλο του Λονδίνου που ήταν παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων ώστε να πουληθούν τα «τουρκικά» κτήματα.

Οι κάτοικοι που ήταν οικονομικά εξαθλιωμένοι και διαλυμένοι κάτω από τον τουρκικό ζυγό δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν σε αυτή την απαίτηση σε όλο το νησί. Συγχρόνως οι ξένοι σαμποτάρισαν την έγκριση δανείου για το σκοπό αυτό, και είχαν τους δικούς τους λόγους.

Την ευκαιρία αυτή εκμεταλλεύτηκαν αρκετά οι οικονομικά ισχυροί της εποχής και απέκτησαν μεγάλα τσιφλίκια σε εξευτελιστικές τιμές. 

Ευτυχώς στην περιοχή της Δίρφυς τα περισσότερα τσιφλίκια αγοράστηκαν από τους ντόπιους κατοίκους, όπως το τσιφλίκι των Βαβούλων που ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση, το τσιφλίκι του Απόγκρεμου, του Πισώνα κ. α. Από το 1830 μέχρι το 1840 μέσα σε μια δεκαετία έγιναν τα περισσότερα συμβόλαια αγοράς από τους Τούρκους.

Η Εύβοια δεν κέρδισε την ελευθερία της με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αλλά η προσάρτησή της στο νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος αποφασίσθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου το 1829.
Επιπλέον, στις περιοχές, που βρίσκονταν υπό τουρκική κατοχή, αλλά επρόκειτο να συμπεριληφθούν στην ελληνική επικράτεια (τουρκική ζώνη), όπως συνέβη και με την Εύβοια, με το Πρωτόκολλο της 4ης/16ης Ιουνίου 1830, ορίσθηκε ότι στο Ελληνικό Δημόσιο θα μεταβιβάζονταν μόνο τα περιουσιακά στοιχεία του οθωμανικού δημοσίου και όχι η περιουσία των ιδιωτών, η οποία θα παρέμενε σεβαστή.
Συνακόλουθα, στη λεγόμενη τουρκική ζώνη κατοχής τα βάσει του προαναφερομένου Πρωτοκόλλου υφιστάμενα δικαιώματα των ιδιωτών προστατεύονταν, ενώ η περιουσία του οθωμανικού δημοσίου περιήρχετο στο διάδοχο Ελληνικό Δημόσιο (βλ. σχετ. Γιώργου Καρυψιάδη, «Η Ελλάδα ως διάδοχο κράτος, εκδόσεις Αντ . Σάκκουλα) .
Κατά συνέπεια, τα ακίνητα της Εύβοιας, τα οποία δεν ανήκαν στην κατηγορία των δημοσίων Οθωμανικών γαιών και δεν εξουσιάζονταν πριν από την επανάσταση από τον Σουλτάνο, αλλά κατέχονταν από Οθωμανούς ιδιώτες, δεν περιήλθαν στο Ελληνικό Δημόσιο κατά διαδοχή του Τουρκικού Δημοσίου, δικαιώματι πολέμου και δυνάμει των περί ανεξαρτησίας της Ελλάδος πρωτοκόλλων του Λονδίνου και της από 7/7/1832 συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, αλλά εξακολούθησαν και μετά το χρονικό αυτό σημείο να ανήκουν στους μέχρι τότε Τούρκους ιδιοκτήτες τους.
Όμως, ήδη με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 είχε ορισθεί ότι οι Τούρκοι της Εύβοιας θα αποζημιώνονταν για τα κτήματα που είχαν στην άμεση κυριότητά τους»