Η Γαλάζια Διπλωματία των Πόλεων – Οι οργανωτικές και χρηματοδοτικές διαστάσεις των θαλάσσιων διεθνών δικτύων πόλεων

Του Δρ. Αντώνη Καρβούνη, Πρόεδρος της Διυπουργικής Επιτροπής για τις Διεθνείς Συνεργασίες των ΟΤΑ (άρθ. 4 παρ. 2β ν.3345/2005) του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης & Εθνικό Σημείο Επαφής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ‘Ευρώπη για τους Πολίτες, 2014-2020’

Εισαγωγή

Η γαλάζια οικονομία της ΕΕ αντιπροσωπεύει 5,4 εκατ. θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία που ανέρχεται σε περίπου 500€ δισεκ. ετησίως. Συνολικά, 75% του εξωτερικού εμπορίου της Ευρώπης και 37% του εμπορίου εντός της ΕΕ διεξάγεται διά θαλάσσης. Μεγάλο ποσοστό αυτής της δραστηριότητας, όχι όμως το σύνολό της, είναι συγκεντρωμένο γύρω από τις ακτές της Ευρώπης[1]. Η θάλασσα και οι ακτές είναι επομένως σημαντικοί φορείς ανάπτυξης της οικονομίας. Οι λιμένες εξασφαλίζουν την εδαφική συνέχεια της Ένωσης, εξυπηρετώντας την περιφερειακή και την τοπική ναυτιλία που συνδέει περιφερειακές και νησιωτικές περιοχές. Από τη δημιουργία της το 2007, η Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική επεδίωξε να αυξήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής γαλάζιας οικονομίας και να προστατεύσει καλύτερα το θαλάσσιο περιβάλλον μέσω της διευκόλυνσης της συνεργασίας όλων των παικτών στον τομέα της θάλασσας, τόσο διατομεακά όσο και διασυνοριακά. Σε αυτούς τους παίκτες συγκαταλέγονται και τα δίκτυα και οι συνεργατικοί σχηματισμοί των παράκτιων κοινοτήτων και λιμένων. Λόγω του εξωστρεφούς γεωγραφικού τους χαρακτήρα, οι λιμένες και οι παράκτιες κοινότητες υπήρξαν παραδοσιακά κέντρα νέων ιδεών και καινοτομίας.  Στο παρόν άρθρο επιχειρείται να αναδειχθούν οι οργανωτικές και χρηματοδοτικές ευκαιρίες για τους ελληνικούς δήμους προκειμένου, στο πλαίσιο της λεγόμενης Γαλάζιας Διπλωματίας των πόλεων-λιμένων και των δικτύων τους, να προωθήσουν έργα οικονομικής ανάπτυξης και ενίσχυσης της αγοράς εργασίας στις θαλάσσιες και ναυτιλιακές δραστηριότητες (π.χ. στους τομείς του θαλάσσιου και παράκτιου (εναλλακτικού) τουρισμού, του περιβάλλοντος, των μεταφορών, της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της ενέργειας).

1. Η Διπλωματία των Πόλεων

Ο όρος ‘διπλωματία’, πολυχρησιμοποιημένος και συχνά με τρόπο αυθαίρετο, έχει αποτελέσει αντικείμενο μεγάλου αριθμού έργων που αναφέρονται κυρίως για συγκεκριμένες χώρες σχετικά με την εξωτερική τους πολιτική ή γενικότερα στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Ειδικότερα, το επιστημονικό και πολιτικό ενδιαφέρον για τις «διπλωματικές» δραστηριότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι μέχρι σήμερα σχετικά περιορισμένο[2]. Οι «διπλωματικές» δραστηριότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης εμφανίζονται με διαφόρους όρους στη βιβλιογραφία. Ο νεολογισμός της ‘παρα-διπλωματίας’ εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στο πεδίο της συγκριτικής πολιτικής ανάλυσης των ομοσπονδιακών κρατών (Καναδάς, ΗΠΑ, Βέλγιο), κυρίως στη βορειο-αμερικανική βιβλιογραφία προκειμένου να αναδείξει το διεθνή ρόλο των αμερικανικών Πολιτειών. Απέναντι στις ‘παραδιπλωματικές δραστηριότητες’ των υποεθνικών φορέων που βρήκαν ανταπόκριση στη βιβλιογραφία τα τελευταία τριάντα χρόνια, στο παρόν άρθρο η δικτύωση των δήμων εντάσσεται περισσότερο στη λεγόμενη πολυεπίπεδη ή καταλυτικής διπλωματία[3] που απομυθοποιεί την υφέρπουσα σύγκρουση μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, εσωτερικού μετώπου και διεθνούς εκπροσώπησης μιας χώρας που χαρακτηρίζει τις προηγούμενες εννοιολογήσεις της διεθνούς δραστηριότητας των υποεθνικών επιπέδων διοίκησης. Η προσέγγιση αυτή υπογραμμίζει το πλήθος και την πολυμορφία των δρώντων και των συμφερόντων κατά τη διαδικασία χάραξης της εξωτερικής πολιτικής. Η σύγχρονη διπλωματία χαρακτηρίζεται από παράδοξες τάσεις: από τη μεριά, μια αυξανόμενη διεθνοποίηση, καθώς οι εθνικές κυβερνήσεις ανταποκρίνονται σε ένα εύρος διεθνών σχέσεων, στην οικονομική αλληλεξάρτηση και σε αιτήματα που δεν είναι πλέον διαχειρίσιμα στο πλαίσιο των πολιτικών συστημάτων. Από την άλλη μεριά, διαπιστώνεται μια επαγρύπνηση από την πλευρά των υποεθνικών συμφερόντων, κυβερνητικών και μη κυβερνητικών, απέναντι σε αυτές τις πιέσεις, αφού οι συνέπειές τους γίνονται ορατές στο εσωτερικό πεδίο και σε εκείνους που εκπροσωπούν σε τοπικό επίπεδο. Επομένως, οι πολυπλοκότητες της σύγχρονης διπλωματίας μπορούν να γίνουν κατανοητές εφόσον γίνει αντιληπτό ότι διεξάγεται σε πολύπλοκες πολυεπίπεδες πολιτικές δομές και διαδικασίες που περιλαμβάνουν όλα τα επίπεδα πολιτικής δράσης, από το τοπικό, μέσω του εθνικού, μέχρι το διεθνές επίπεδο. Κατά συνέπεια, η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής δεν είναι ένα διακριτό πεδίο πολιτικής δράσης, αδιάφορο στα ζητήματα που ανακύπτουν στο εσωτερικό των κρατών. Ούτε βέβαια η διεθνής πολιτική μπορεί να αγνοήσει την εθνική και τοπική πολιτική αρένα. Ο τοπικισμός αντιπροσωπεύει τη διεύρυνση παρά την απόρριψη της εξωτερικής πολιτικής με την αύξηση της ποικιλίας των υποεθνικών δρώντων που επιζητούν να ικανοποιήσουν τους στόχους τους σε διεθνές επίπεδο[4].

2. Η Διπλωματία των Διεθνών Δικτύων Πόλεων

Πιο συγκεκριμένα, η δικτυακή διάσταση της διπλωματίας των πόλεων που οργανώνεται σε περιφερειακό, ηπειρωτικό και παγκόσμιο επίπεδο είναι από μόνη της διπλωματικός στόχος[5]. Η διεθνής δικτύωση των πόλεων:

• αποτελεί μέθοδο για την ανταλλαγή πληροφοριών πάνω σε έργα, δραστηριότητες, γνώσεις·
• συνιστά έναν τρόπο διασύνδεσης πόλεων, στο πλαίσιο συγκεκριμένων θεματικών συμπράξεων των οποίων ο στόχος δεν περιορίζεται στην απλή διάχυση πληροφοριών αλλά στο σχεδιασμό τοπικών πολιτικών·
• αποτελεί ένα δυνητικό μέσο για την πρόσβαση σε ενωσιακές χρηματοδοτήσεις, παρέχοντας μια ευκαιρία για τις πόλεις να σχεδιάσουν τα έργα τους χωρίς τη μεσολάβηση της εθνικής αρχής·
• χρησιμεύει ως μέσο για τη δημιουργία ενός λόμπι για τον επηρεασμό των αποφάσεων που λαμβάνονται από τα ενωσιακά όργανα·
• συνιστά κινητήριο δύναμη για την οργάνωση τοπικών φορέων για την υλοποίηση έργου αστικής αναζωογόνησης ή για την απονομή ενός ρόλου στην πόλη στη διεθνή πολιτική και οικονομική σκηνή (city branding).
• δύναται να εξελιχθεί σε ένα εργαστήριο ή δεξαμενή γνώσης. Πόλεις και ομοσπονδίες δικτύων μπορούν να παρέχουν την ευκαιρία για την ανάπτυξη καινοτόμων, από τα κάτω, προσεγγίσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα με ευρωπαϊκή διάσταση.
• απαιτεί, ωστόσο, την ύπαρξη και δέσμευση επαρκών ανθρωπίνων (π.χ. ορισμός σημείων επαφής και στελέχωση γραμματείας ή οργάνων δικτύου) και υλικών πόρων (π.χ. καταβολή οικονομικών συνδρομών) από την πλευρά των συμμετεχόντων δήμων για την παρακολούθηση και πλήρη αξιοποίηση των οφελών που προκύπτουν από τη δράση των δικτύων.

Η ανωτέρω επιχειρησιακή χρησιμότητα της διεθνούς δικτύωσης των πόλεων έγινε από πολύ νωρίς αντιληπτή στο πλαίσιο του σχεδιασμού της ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής της ΕΕ.

3. Ο ρόλος των διεθνών δικτύων παράκτιων αρχών στην Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική

Πιο συγκεκριμένα, η ευρωπαϊκή θαλάσσια πολιτική εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ακολουθώντας τη Στρατηγική της Λισαβόνας (2000), όπου η αειφορία συνδυάζεται με την κοινωνική συνοχή και την ανταγωνιστικότητα, και κεφαλαιοποιώντας τα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής του Γκέντεμποργκ (2001), η Ε.Ε. προχωρά τον Ιούνιο του 2006 στην έκδοση της Πράσινης Βίβλου για μια Μελλοντική Θαλάσσια Πολιτική, ενός κειμένου βάσης, όπου γίνεται λόγος για την αναγκαιότητα διατομεακής – ολιστικής προσέγγισης των θαλασσίων υποθέσεων. Σε αυτήν υπογραμμίζεται η συνεισφορά των «συνεργατικών σχηματισμών» για την αειφορία και την προώθηση της οικονομικής και καινοτόμου ανταγωνιστικότητας[6]. Στο διάδοχο αυτής κείμενο, τη Γαλάζια Βίβλο (2007), υπογραμμίζεται ρητά ότι οι παράκτιες κοινότητες (και αρχές) έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των παράκτιων και θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Η Επιτροπή των Περιφερειών, οι παράκτιες περιφέρειες/κοινότητες και τα δίκτυά τους θεωρούνται πολύ σημαντικοί εταίροι για την ανάπτυξη μιας Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής στην ΕΕ[7]. Τα υπο-εθνικά επίπεδα λήψης αποφάσεων – περιφερειακά και τοπικά επίπεδα – και τα δίκτυά τους αναγνωρίζεται πλέον ότι έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν[8]. Πράγματι, στον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ.1255/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ης Νοεμβρίου 2011 για τη θέσπιση Προγράμματος Στήριξης της περαιτέρω ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής, προβλέπεται στο άρθρο 2 ότι στο πλαίσιο του στόχου για μια ολοκληρωμένη θαλάσσια διακυβέρνηση το πρόγραμμα…προωθεί διατομεακά πλαίσια και δίκτυα συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσώπων των δημόσιων, των περιφερειακών και των τοπικών αρχών, της συναφούς βιομηχανίας, των φορέων έρευνας, των πολιτών, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων.
Το Σεπτέμβριο του 2012 η Επιτροπή ενέκρινε Ανακοίνωση με τίτλο: Γαλάζια Ανάπτυξη, ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη στη θάλασσα και στη ναυτιλία. Στόχος της είναι να αναληφθεί μια κοινή πρωτοβουλία με τα κράτη μέλη, με τις περιφέρειες και με όλους τους συναφείς ενδιαφερόμενους φορείς, ώστε να αξιοποιηθεί το δυναμικό της γαλάζιας οικονομίας. Ο θαλάσσιος και ο παράκτιος τουρισμός, η ανανεώσιμη ενέργεια από τους ωκεανούς, οι θαλάσσιοι και οι ορυκτοί πόροι, η υδατοκαλλιέργεια και η γαλάζια βιοτεχνολογία παρουσιάζουν το μεγαλύτερο δυναμικό ανάπτυξης και απαιτούν συναφείς προς τη θάλασσα πόλους συνεργασίας[9] με τη συνδρομή βιομηχανιών, προμηθευτών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και αρμόδιων δημόσιων αρχών. Η αναγνώριση του ρόλου των δικτύων επαναλαμβάνεται και στον πρόσφατο Κανονισμό αριθ.508/2014 για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), όπου επισημαίνεται ότι η χρηματοδοτική στήριξη που παρέχεται από αυτό, ευνοεί την ανάπτυξη και εφαρμογή ολοκληρωμένης διαχείρισης των θαλάσσιων και παράκτιων υποθέσεων, ιδίως, μεταξύ άλλων, «μέσω της προώθησης πλαισίων και δικτύων διατομεακής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων των δημοσίων αρχών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο…». Στις 8 Οκτωβρίου 2012 εγκρίθηκε η Ατζέντα Ανάπτυξης και Απασχόλησης στους Τομείς της Θάλασσας και της Ναυτιλίας  από τους Ευρωπαίους υπουργούς θαλάσσιας πολιτικής και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπου γίνεται λόγο για «βελτιωμένη θαλάσσια διακυβέρνηση» και «τη διασφάλιση ότι οι τοπικές κοινότητες…συμμετέχουν και επωφελούνται από την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων μέσω ευρωπαϊκών θαλάσσιων θυλάκων συνεργασίας με κοινωνικούς εταίρους»[10].

4. Διαστάσεις της Γαλάζιας Διπλωματίας των Διεθνών Δικτύων Πόλεων

Σε επιχειρησιακό επίπεδο, διακρίνουμε δύο βασικές διαστάσεις της γαλάζιας διπλωματίας των διεθνών δικτύων πόλεων: την οργανωτική και τη χρηματοδοτική.

4.1 Η οργανωτική διάσταση

Η οργανωτική δικτύωση των πόλεων-λιμένων τα τελευταία 20 χρόνια εντοπίζεται κυρίως στα εξής συνεργατικά σχήματα

(α) Διεθνές Δίκτυο Λιμένων για τον Πολιτισμό και την Οικονομία (Si tous les ports du monde)

Η ιστορία του διεθνούς δικτύου λιμένων για τον πολιτισμό και την οικονομία ανατρέχει το 1997 σε φεστιβάλ στο Saint-Malo της Βρετάνης όπου διοργανώθηκαν πολιτιστικές, τουριστικές, οικονομικές και γαστρονομικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή ευρωπαϊκών και διεθνών εταίρων από Ασία και Βόρεια Αμερική. Με μέλη που προέρχονται από τη Βραζιλία, τον Καναδά, τη Δανία, τη Γαλλία, την Ινδία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ακτή Ελεφαντοστού, την Νορβηγία, την Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία, βασικοί στόχοι του δικτύου είναι η ενθάρρυνση και η διευκόλυνση των επαφών μεταξύ των μελών του και η προώθηση νέων ταλαντούχων επαγγελματιών από τις θαλάσσιες περιφέρειες-μέλη του.


(β) Ένωση για τη Συνεργασία μεταξύ Λιμένων και Πόλεων (RETE)

Με πρωτοβουλία ισπανικών, πορτογαλικών και ιταλικών λιμενικών και τοπικών αρχών συστήθηκε στη Λισαβόνα το 2001 η διεθνής μη κερδοσκοπική ένωση RETE με σκοπό να προωθεί τη συνεργασία μεταξύ λιμένων και πόλεων, να αναλύει και να διερευνά τα διακριτά χαρακτηριστικά των σχέσεων μεταξύ τους και να σχεδιάζει μελλοντικές στρατηγικές για τις αρμόδιες αρχές. Βασική αποστολή του δικτύου είναι η δικτύωση πόλεων και λιμανιών της Μεσογείου και της Λατινικής Αμερικής. Με τουλάχιστον 40 μέλη από χώρες της Ιβηρικής Χερσονήσου και της Λατινικής Αμερικής, το έργο του δικτύου υλοποιείται μέσω τοπικών κόμβων (nodes), της διοργάνωσης εργαστηρίων και εξειδικευμένων σεμιναρίων και πραγματοποίησης ερευνών σε θέματα συναφή με τα προβλήματα των λιμανιών.

(γ) Συνεργασία μεταξύ Λιμένων του Ειρηνικού (PPCAC)

Με πρωτοβουλία του Λος Άτζελες και της Σαγκάης συστήθηκε το 2006 εθελοντική ένωση για τη συνεργασία των λιμένων του Ειρηνικού (PPCAC) με τη συμμετοχή λιμενικών αρχών, ιδιωτικών επιχειρήσεων και περιβαλλοντικών φορέων από την Κεντρική και Βόρεια Αμερική και τις χώρες του Ειρηνικού. Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας είναι η ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις προτεραιότητες των εκπροσώπων του εμπορίου, η συνεργασία σε περιβαλλοντικά ζητήματα, η ανταλλαγή τεχνογνωσίας και ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση πολιτικών για τους λιμένες. Η φιλοσοφία αυτής της συνεργασίας είναι ότι κανένα λιμάνι στον κόσμο δεν μπορεί να διαχειριστεί πολύπλοκα προβλήματα μόνο του και γι’ αυτό η Ένωση συνιστά μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή και επίλυση προβλημάτων θαλάσσιας πολιτικής.

(δ) Διεθνής Ένωση Πόλεων και Λιμανιών (AIVP)

Με περισσότερα από 150 μέλη από 40 χώρες από όλον τον κόσμο, η Διεθνής Ένωση Πόλεων και Λιμανιών (AIVP) εδώ και 25 χρόνια αποτελεί σημείο αναφοράς για τοπικές και λιμενικές αρχές. Βασική αποστολή της Ένωσης είναι η βελτίωση των σχέσεων μεταξύ τοπικών και λιμενικών αρχών μέσω διαλόγου και αμοιβαίας συνεργασίας. Επιχειρησιακά, η Ένωση υποστηρίζει τα μέλη της για την υλοποίηση νέων αναπτυξιακών στρατηγικών με οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο για τις πόλεις-λιμάνια, ιδιαίτερα στους τομείς της κοινωνικής ένταξης, της κλιματικής αλλαγής, της ενεργειακής μετάβασης, της αγοράς του τουρισμού κρουαζιέρας.

(ε) Ένωση Αρχαίων Λιμένων της Μεσογείου

Η Ένωση Αρχαίων Ελληνικών Λιμανιών της Μεσογείου δημιουργήθηκε το 1995 από ένα δίκτυο πόλεων με κοινό χαρακτηριστικό ότι ιδρύθηκαν στην αρχαιότητα από Έλληνες. Η Ένωση θεσμοθετήθηκε το 1996 με έδρα την αρχαία Αγάθη, σημερινή Agde της Νοτίου Γαλλίας. Τo 2002 η έδρα της μεταφέρθηκε στη Λάρνακα της Κύπρου και το καταστατικό της διέπεται από το Κυπριακό Δίκαιο. Σκοπός της Ένωσης είναι η ισχυροποίηση των σχέσεων ανάμεσα σ’ αυτές τις πόλεις στους τομείς του πολιτισμού, της παιδείας, της οικονομίας, της τεχνολογίας και της επικοινωνίας των κατοίκων τους, ειδικότερα των νέων. Από τη χώρα μας συμμετέχουν οι εξής πόλεις: Χαλκίδα, Πυθαγόρειο, Πάτρα, Ηράκλειο, Πειραιάς, Ρόδος, και Ιθάκη. Επίσης συμμετέχουν πόλεις από την  Κύπρος, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Αίγυπτο, την Τυνησία, το Λίβανο, τη Γεωργία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία.

(στ) Θαλάσσιο Δίκτυο Πόλεων  (Maritime City Network)

Με πρωτοβουλία του Μπιλμπάο, της Γένοβας, του Σαουθάμπτον και της Βρέμης συστήθηκε το Θαλάσσιο Δίκτυο Πόλεων το Δεκέμβριο του 1998 με σκοπό την καλύτερη προβολή και προώθηση των συμφερόντων των πόλεων-λιμανιών. Τα βασικά ενδιαφέροντα των μελών του δικτύου εστιάζονται στο χωροταξικό σχεδιασμό των πόλεων-λιμανιών· στις σχέσεις και διασυνδέσεις μεταξύ παγκόσμιων και τοπικών συστημάτων μεταφορών· στον εκσυγχρονισμό των λιμενικών υποδομών· στις διαφορετικές παραμέτρους της εφαρμοσμένης θαλάσσιας έρευνας· και στην ανάπτυξη μιας σύγχρονης παράκτιας οικονομίας υπηρεσιών στους τομείς του πολιτισμού, του τουρισμού και της ψυχαγωγίας.

4.2 Η χρηματοδοτική διάσταση

Στο πλαίσιο της ΕΕ, η δικτύωση των πόλεων-λιμανιών ενισχύεται από συγκεκριμένα ευρωπαϊκά προγράμματα και το ΕΤΘΑ. Κατά την προηγούμενη προγραμματική 2007-2013, για παράδειγμα, στο πλαίσιο του προγράμματος εδαφικής συνεργασίας URBACT II, χρηματοδοτήθηκε έργο-δίκτυο για τον τουρισμό κρουαζιέρας με ελληνική συμμετοχή. Πιο συγκεκριμένα, ο δήμος Ρόδου, σε συνεργασία με τις πόλεις της Νάπολης (Ιταλία), της Βάρνας (Βουλγαρία), της Αλικάντε (Ισπανία), του Δουβλίνου (Ιρλανδία), του Ελσίνκι (Φιλανδία), του Ρόστοκ (Γερμανία), της Τεργέστης (Ιταλία), της Κωνσταντινούπολης (Τουρκία), του Μοντοσίνος και της λιμενικής αρχής του Λίχσοες (Πορτογαλία), τη λιμενική αρχή της Νάπολης (Ιταλία), την κοινότητα της Βαλεντσιάνα (Ισπανία) και με τη συμμετοχή του Παγκόσμιου Δικτύου Πόλεων με Λιμάνια (AIVP) υλοποίησαν το έργο «Τουρισμός Κρουαζιέρας και Αστική Αναζωογόνηση» (Cruise Tourism and Urban Regeneration) στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος URBACT II. Ο κύριος στόχος του έργου ήταν η κατανόηση του ρόλου του τουρισμού κρουαζιέρας στην ανάπτυξη και βελτίωση των πόλεων-λιμάνια. Με συνολικό προϋπολογισμό 667.885,37€, μέσα από το CTUR διερευνηθήκαν οι δυνατότητες μετατροπής των πόλεων-λιμάνια από απλές ζώνες διέλευσης της τουριστικής δραστηριότητας της κρουαζιέρας σε παραγωγικούς πόλους. Παράλληλα διερευνηθήκαν τρόποι για την επίλυση των εντάσεων μεταξύ λιμενικών και αστικών λειτουργιών αλλά και θέματα που αφορούν του κατοίκους της πόλης όπως απασχόληση, ποιότητα ζωής, στέγαση, αστικός εξοπλισμός και χώροι πρασίνου. Οι εταίροι κλήθηκαν συγκεκριμένα να αναλύσουν τρία θέματα σχετικά με τον τουρισμό κρουαζιέρας: Μετασχηματισμός, αναγέννηση και προσαρμογή των φυσικών και περιβαλλοντικών συνιστωσών του συστήματος «πόλης-λιμάνι»· τουρισμός κρουαζιέρας και πολιτιστική κληρονομιά της πόλης και του λιμανιού ως μέσο για την βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών της πόλης· διαχείριση και συντονισμός αστικών δράσεων. Τα αποτελέσματα του προγράμματος ήταν η διαμόρφωση Τοπικών Σχεδίων Δράσης από τους εταίρους που αποτελούν ολοκληρωμένες στρατηγικές και συνδέονται με τις ευκαιρίες που προσφέρει ο τουρισμός κρουαζιέρας για την αστική αναγέννηση, τη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων- λιμάνια και τη δημιουργία νέων μορφών απασχόλησης.  Επίσης, την τριετία 2004-2007 υποστηρίχθηκε χρηματοδοτικά με 4.024.000€, στο πλαίσιο του προγράμματος εδαφικής συνεργασίας INTERREG IIIB, το έργο Waterfront Communities με τη συμμετοχή του Αμβούργου (Γερμανία), Γκέτεμποργκ (Σουηδία), Άαλμποργκ (Δανία), Εδιμβούργου (Σκωτία) κ.α. για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών της Βόρειας Θάλασσας. Περαιτέρω, στο πλαίσιο του κατεξοχήν ευρωπαϊκού προγράμματος για το περιβάλλον LIFE έχουν επιδοτηθεί μια σειρά έργων που αφορούν την ανάπτυξη αειφόρων λιμένων (LCA4PORTS, EMASPOLI, NoMEPorts, E-COPORT, ESTRUS)·  την ολοκληρωμένη διαχείριση των λιμένων (SIMPYC, ECOPORT)· την ανακύκλωση αποβλήτων SEDI.PORT.SIL, COAST-BEST, STABLE) κ.α.

Στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2014-2020, η ΕΕ χρηματοδοτεί τις πολιτικές προτεραιότητες της ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής μέσω ετήσιων προγραμμάτων εργασίας του ΕΤΘΑ με συνολικό προϋπολογισμό 259 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2014-2020 (βλ. προσκλήσεις για τα γαλάζια εργαστήρια, τις γαλάζιες θέσεις απασχόλησης, τη γαλάζια τεχνολογία, το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, τις θεματικές διαδρομές για την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά), καθώς επίσης και από τα εξής ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα:

• HORIZON 2020: δράσεις και έργα για τη Γαλάζια Ανάπτυξη στον Άξονα Κοινωνικές Προκλήσεις στους τομείς του περιβάλλοντος, της βιο-οικονομίας, των μεταφορών, της ενέργειας κ.α. αλλά και την πρόσκληση The Port of the Future, στον ίδιο άξονα, Πρόγραμμα Εργασίας για Έξυπνες, Πράσινες και Ολοκληρωμένες Μεταφορές.
• ERASMUS+: έργα στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, στις δράσεις συμμαχίες γνώσης, συμμαχίες τομέων δεξιοτήτων).
• COSME: δράσεις που αφορούν τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και βιωσιμότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τουριστικό τομέα.
• Απασχόληση και Κοινωνική Καινοτομία (EaSI): έργα για την επαγγελματική κινητικότητα και την πρόσβαση μικροχρηματοδοτήσεις για μικρομεσαίες επιχειρήσεις στους τομείς του θαλάσσιου/παράκτιου τουρισμού αλλά και της ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας.
• Δημιουργική Ευρώπη: δράσεις που αφορούν συνέργειες για τη φυσική και ενάλια πολιτιστική κληρονομιά, τις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες στον τομέα του θαλάσσιου τουρισμού.
• LIFE+: πιλοτικά καινοτόμα περιβαλλοντικά έργα για τον παράκτιο και θαλάσσιο τουρισμό και την ενεργειακή αποδοτικότητα.
• Ευρώπη για τους Πολίτες: έργα για τη θεματική δικτύωση πόλεων.

5. Η Στρατηγική των Δήμων για τη Γαλάζια Διπλωματία[11]

Οι πόλεις-λιμάνια μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην οικονομική ανάκαμψη και στη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών κλάδων στις παγκόσμιες αγορές και στη δημιουργία προστιθεμένης αξίας και θέσεων εργασίας σε όλες τις παράκτιες περιφέρειες της ΕΕ[12]. Η ελληνική οικονομία είναι σε μεγάλο βαθμό «εξαρτημένη» από τη θάλασσα. Το 9,1% του εργατικού δυναμικού της Ελλάδας (περίπου 320.000) απασχολείται στον τουριστικό τομέα[13], ενώ η χώρα μας διατηρεί τον 4ο μεγαλύτερο αλιευτικό στόλο στη Μεσόγειο[14]. Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται αντιληπτό πως τα ελληνικά συμφέροντα απαιτούν μια στενή παρακολούθηση των ευρωπαϊκών πολιτικών για τη θάλασσα, καθώς και τη συμμετοχή της Ελλάδας στη διαμόρφωσή τους. Η πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση της χώρας έχει πολλά να συνεισφέρει στη διαμόρφωση μια εθνικής γαλάζιας στρατηγικής μέσω της δικτύωσής της σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Πριν απ’ όλα, όμως, θα πρέπει να διαθέτει επιχειρησιακό σχέδιο και γαλάζια στρατηγική (blue portfolio) που οφείλει να πληροί τις κάτωθι προϋποθέσεις, προκειμένου να αξιοποιήσει τα οφέλη της διεθνούς και ευρωπαϊκής δικτύωσης:

• Επανεξέταση της εσωτερικής λειτουργίας των δομών, των διαδικασιών και της διαχείρισης των ανθρωπίνων πόρων των δήμων για το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων θαλάσσιας πολιτικής (projectised structures).
• Εξασφάλιση διοικητικής και πολιτικής υποστήριξης για δράσεις θαλάσσιας πολιτικής (blue support).
• Αποτύπωση επιχειρησιακής σκοπιμότητας, αναγκών, προτεραιοτήτων και συγκριτικών πλεονεκτημάτων στις θαλάσσιες δράσεις, κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στους τομείς του τουρισμού, της ενέργειας, της υδατοκαλλιέργειας, των μεταφορών, της έρευνας στα κοιτάσματα του βυθού και της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς (blue needs analysis).
• Εντοπισμός, καταγραφή, επικοινωνία και διαχείριση όλων των (εσωτερικών και εξωτερικών) ενδιαφερόμενων φορέων και των αναγκών τους για τη θαλάσσια πολιτική (blue stakeholder management).
• Γεωγραφική οριοθέτηση δράσεων και εταιρικών σχημάτων στις θαλάσσιες λεκάνες και περιφέρειες, ιδιαίτερου οικονομικού και εθνικού ενδιαφέροντος, κυρίως, κατά σειρά προτεραιότητας, της Μεσογείου, της Αδριατικής-Ιονίου Πελάγους, του Εύξεινου Πόντου, της Μαύρης Θάλασσας και της Βαλτικής (blue networking).
• Εντοπισμός των κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων και προγραμμάτων της ΕΕ για την υλοποίηση δράσεων θαλάσσιας πολιτικής (blue financing).
• Κατάρτιση σχεδίων επικοινωνίας για δράσεις και εταιρικά σχήματα θαλάσσιας πολιτικής (blue communication).
• Αποτύπωση όλων των προσδοκώμενων οφελών και αποτελεσμάτων από την υλοποίηση δράσεων θαλάσσιας πολιτικής σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (blue impact assessment).
• Κατάρτιση επιχειρησιακού σχεδίου βιωσιμότητας των δράσεων θαλάσσιας πολιτικής (blue sustainability).

Η τήρηση των ανωτέρω ελαχίστων προϋποθέσεων για μια θαλάσσια στρατηγική σε τοπικό (και υπερ-τοπικό) επίπεδο αποτελεί βασικό όρο για την αποδοτική και αποτελεσματική αξιοποίηση των ευκαιριών που δίνονται στο πλαίσιο της γαλάζιας διπλωματίας των πόλεων.
[1] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2012, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και
στην Επιτροπή των Περιφερειών: Γαλάζια ανάπτυξη ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη στους τομείς της
θάλασσας και της ναυτιλίας COM (2012) 494 τελικό.
[2] Βλ. G. Lachapelle and S. Paquin, 2005, Mastering Globalisation: New Sub-states Governance and
Strategies, Routledge, New York.
[3] Βλ. B. Hocking, 1993, Localising Foreign Policy. Non-Central Governments and Multilayered
Diplomacy, Macmillan Press, London, σ.10.
[4] Στο ίδιο, σ.27.
[5] Βλ. Van der Pluijm, R., 2007, City diplomacy; the expanding role of cities in international politics.
Netherlands Institute of International Relations Clingendael, The Hague, σ.28.
[6] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2006, Πράσινη Βίβλος. Προς μια Μελλοντική Θαλάσσια
Πολιτική για την Ένωση: Ένα Ευρωπαϊκό Όραμα για τους Ωκεανούς και τις Θάλασσες, Επιτροπή των
Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, COM (2006) 275 τελικό.
[7] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2007, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και
στην Επιτροπή των Περιφερειών: Μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση,
COM (2007) 575 τελικό.
[8] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2008, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και
στην Επιτροπή των Περιφερειών: Κατευθυντήριες γραμμές για μια ενοποιημένη προσέγγιση της
θαλάσσιας πολιτικής: Προς την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά την ενοποιημένη
θαλάσσια διακυβέρνηση και τη διαβούλευση των ενδιαφερόμενων φορέων, COM (2008) 395 τελικό,
σ.12.
[9] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2012, ο.π.
[10] Βλ. Cyprus Presidency of the Council of the European Union, 2012, Declaration of the European
Ministers responsible for the Integrated Maritime Policy and the European Commission, on a Marine
and Maritime Agenda for growth and jobs the “Limassol Declaration”.
[11] Οι απόψεις που εκφέρονται εδώ εκφράζουν αποκλειστικά και μόνον τις θέσεις του συγγραφέα.
[12] Βλ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2013, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και
στην Επιτροπή των Περιφερειών: Λιμένες: κινητήρας οικονομικής μεγέθυνσης, COM(2013)295 τελικό.
[13] Βλ. OECD 2016, Tourism in OECD Countries: Trends and Policies, OECD, Paris.
[14] Βλ. Eurostat 2014, Fisheries Statistics Data 2003-2013, Eurostat, Bruss