Απειλούνται με αφανισμό τα πλατάνια του δήμου μας από μεταχρωματικο έλκος

H Δ/νσης Δασών Ευβοίας ενέκρινε την διενέργεια δημοπρασίας με ανοιχτή διαδικασία - δημόσιο Συνοπτικό ανοικτό
διαγωνισμό (άρθρο 117 του Ν. 4412/2016) του έργου «Εργασίες καταπολέμησης της
ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου σε περιοχές του Δήμου Μαντουδίου –
Λίμνης – Αγίας Άννας Π.Ε. Ευβοίας περιοχής αρμοδιότητας Δασαρχείου Λίμνης»
προϋπολογισμού 39.691,93 € με Φ.Π.Α. συμπεριλαμβανομένων των απροβλέπτων και της
αναθεώρησης, με κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη
προσφορά με βάση την τιμή με επιμέρους ποσοστά έκπτωσης για κάθε ομάδα τιμών ομοειδών
εργασιών (άρθρο 95 του Ν.4412/2016).



ΜΕΤΑΧΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΛΚΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ

Το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου είναι η πιο καταστρεπτική ασθένεια δασικών δένδρων που βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή στη χώρα μας, έχοντας τη δυνατότητα να νεκρώσει δένδρα πλατάνου κάθε μεγέθους και ηλικίας. Χιλιάδες δένδρων πλατάνου έχουν ήδη νεκρωθεί από την ασθένεια στις προσβεβλημένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Ηπείρου. Εάν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα αντιμετώπισης, τα νεκρά δένδρα πλατάνου στην Ελλάδα θα αριθμούνται σε εκατομμύρια σε μερικές δεκαετίες.


Το φθινόπωρο του 2003 βρέθηκε στην Ελλάδα η ασθένεια του «μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου», που προκαλείται από το μύκητα Ceratocystis fimbriata f.sp. platani. Το παθογόνο προσβάλλει μόνο είδη πλατάνου. Είναι η πλέον καταστρεπτική ασθένεια του πλατάνου διεθνώς, προκαλώντας νέκρωση των δένδρων. Νεαρά δένδρα συνήθως νεκρώνονται σε χρόνο μικρότερο των δύο ετών, ενώ τα μεγαλύτερα δένδρα μπορούν να επιβιώσουν για αρκετά χρόνια μετά την προσβολή τους από το παθογόνο, ωστόσο, ο θάνατος των προσβεβλημένων φυτών είναι αναπόφευκτος.
Η ασθένεια έχει προκαλέσει τεράστιες καταστροφές στην Ιταλία και τη Γαλλία, όπου πιθανολογείται ότι εισήχθηκε από τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Στην Ελλάδα πιθανόν να έχει εισαχθεί με πολλαπλασιαστικό υλικό. Το παθογόνο αυτό αποτελεί μια τεράστια απειλή για τα πλατάνια της Ελλάδας και θα πρέπει να επιδιωχθεί με κάθε τρόπο η άμεση αντιμετώπισή του.


Συμπτώματα-Διάδοση
Το πλέον εμφανές σύμπτωμα είναι ο ξαφνικός μαρασμός ενός τμήματος της κόμης. Αυτό εμφανίζεται συνήθως την άνοιξη και το καλοκαίρι, που οι ανάγκες του φυτού σε νερό είναι αυξημένες. Τα φύλλα κιτρινίζουν πρόωρα και μαραίνονται· έτσι μπορούν να διακριθούν από τα γειτονικά υγιή φύλλα. Πολύ συχνά την άνοιξη, ένας κλάδος ή ολόκληρο το δένδρο μπορεί να μην αναβλαστήσει καθόλου, ή οι νέοι οφθαλμοί ξαφνικά μαραίνονται και νεκρώνονται πριν ακόμη αναπτυχθούν. Σε μεγάλα δένδρα με προσβολή στον κορμό, πριν εμφανιστούν νεκρώσεις κλάδων, παρατηρείται μια γενική αραίωση της κόμης και συμπτώματα μικροφυλλίας.

Αντιμετώπιση της ασθένειας
Οι χημικές μέθοδοι που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές. Επειδή η ασθένεια διαδίδεται κυρίως ανθρωπογενώς, είναι δυνατόν να περιοριστεί η διασπορά της με τη λήψη προληπτικών φυτοπροστατευτικών μέτρων. Επιβάλλεται η λήψη αυστηρών μέτρων παρεμπόδισης της εισόδου της ασθένειας σε νέες περιοχές, με την απαγόρευση διακίνησης πολλαπλασιαστικού υλικού από τις περιοχές που έχει διαπιστωθεί η ασθένεια. Η διακίνηση ξύλου πλατάνου από τα προσβεβλημένα δένδρα, για καυσόξυλα ή άλλες χρήσεις, ενέχει τον κίνδυνο διάδοσης του παθογόνου σε νέες περιοχές και πρέπει να απαγορευτεί.
Τα προσβεβλημένα δένδρα καθώς και τα γειτονικά τους που είναι ύποπτα προσβολής πρέπει να υλοτομούνται και αν είναι δυνατόν να εκριζώνονται. Σε νέες εστίες προσβολής, η αντιμετώπιση της ασθένειας είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν γίνει έγκαιρη διάγνωση και ο αριθμός των ασθενών δένδρων είναι περιορισμένος.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να συλλέγονται όλα τα υπολείμματα υλοτομίας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και το πριονίδι που παράγεται, και να καταστρέφονται με καύση. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεγάλα πλαστικά φύλλα κάτω από τα δένδρα που υλοτομούνται για να είναι δυνατή η συλλογή του πριονιδιού που παράγεται με την υλοτομία και τον τεμαχισμό του δένδρου. Επίσης, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν αλυσσοπρίονα με ειδική συσκευή που παγιδεύει το πριονίδι και δε διασπείρεται στην ατμόσφαιρα. Επειδή ένα μέρος από το πριονίδι μπορεί να διαφύγει, Θα πρέπει να ακολουθεί απολύμανση στα σημεία υλοτομίας, με τη χρησιμοποίηση ενός κατάλληλου μυκητοκτόνου (συνήθως 2% benomyl) ή 0.5% υποχλωριώδους νατρίου (χλωρίνης). 'Ολα τα εργαλεία υλοτομίας (τσεκούρια, πριόνια, λάμες αλυσσοπρίονων κλπ) πρέπει να απολυμαίνονται, με εμβάπτιση για αρκετά λεπτά σε ένα διάλυμα 1% υποχλωριώδους νατρίου και 50% μετουσιωμένης αιθυλικής αλκοόλης (πράσινο οινόπνευμα).
Το παραγόμενο ξύλο από την υλοτομία των ασθενών δένδρων πρέπει να καταστρέφεται με καύση ή να συλλέγεται σε ειδικούς χώρους υγειονομικής ταφής. Επίσης, Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή μοριοπλακών ή να επεξεργαστεί σε πριστήρια, όπου το παραγόμενο πριονίδι συλλέγεται και καίγεται για την παραγωγή ενέργειας και το πριστό ξύλο στη συνέχεια υφίσταται τεχνητή ξήρανση.



Βιβλιογραφία
-EPPO/CABI, 1997. Ceratocystis fimbriata f. sp. platani. In: Quarantine Pests for Europe, 2nd edn, pp. 674-677. CAB International, Wallingford (GB).
-Panconesi, A, 1999. Canker stain of plain trees: a serious danger to urban plantings in Europe. Journal of Plant Pathology 81, 3-15.
-Tsopelas, P. and Angelopoulos, A. 2004. First report of canker stain disease of plane trees, caused by Ceratocystis fimbriata f. sp. platani in Greece. Plant Pathology (in press), προδημοσίευση στο διαδίκτυο http:www.bspp.org.uk!ndr/+



Μέτρα αντιμετώπισης-διαχείρισης της ασθένειας
Α. Καταγραφή. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης είναι η
διερεύνηση της διασποράς του παθογόνου στον ελληνικό χώρο και η καταγραφή όλων
των εστιών μολύνσεως, σε φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου, αλλά και σε κατοικημένες
περιοχές (πλατείες, πάρκα αναψυχής, δρόμους κ.λπ.). Κατά συνέπεια, θα πρέπει να
εντατικοποιηθούν οι μακροσκοπικοί έλεγχοι και οι δειγματοληψίες σε όλες τις
Περιφερειακές Ενότητες της χώρας, από τους φυτοϋγειονομικούς ελεγκτές της Δασικής
Υπηρεσίας. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε περιοχές που υπάρχουν εκτεταμένα
φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου.
Β. καθορισμός περιφερειακών ζωνών. Στη συνέχεια πρέπει να χαρτογραφηθούν όλες οι
εστίες προσβολής και να καθοριστούν σε χάρτες συγκεκριμένες περιφερειακές ζώνες
γύρω από αυτές για τη λήψη μέτρων καραντίνας (Τσόπελας κ.α. 2007). Όλες οι
δημόσιες υπηρεσίες και οι ΟΤΑ που σχετίζονται με δημόσια έργα καθώς και οι ιδιώτες
που έχουν αγρούς στις συγκεκριμένες περιοχές, θα πρέπει να ενημερώνονται για τα όρια
αυτών των ζωνών και για την αποφυγή συγκεκριμένων εργασιών μέσα σε αυτές, που θα
μπορούσαν να συμβάλλουν στην διασπορά του παθογόνου.
Γ. Αποφυγή εργασιών στις οριοθετημένες ζώνες. Σε περιοχές που έχουν διαπιστωθεί
προσβολές και έχουν οριστεί περιφερειακές ζώνες, θα πρέπει να αποφεύγονται
χωματουργικές εργασίες (διανοίξεις δρόμων και ρεμάτων, αμμοληψίες, ή ακόμα και
όργωμα αγρών). Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, που πρέπει να εκτελεστούν έργα στις
συγκεκριμένες περιοχές, θα πρέπει να γίνονται με την άδεια της Δασικής Υπηρεσίας.
Όλα τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σε περιοχές με προσβολές πρέπει να
πλένονται σχολαστικά, για την απομάκρυνση του χώματος και των φυτικών
υπολειμμάτων σε αυτά και στη συνέχεια να απολυμαίνονται με εγκεκριμένες
απολυμαντικές ουσίες ή μυκητοκτόνα (EPPO/CABI 1997, Panconesi 1999). Για την
απολύμανση των μηχανημάτων μπορεί να χρησιμοποιηθούν εγκεκριμένα σκευάσματα
που περιέχουν ως ενεργό συστατικό τεταρτογενή άλατα αμμωνίου (quarternary
ammonium) ή σκευάσματα με άλλες απολυμαντικές ουσίες για τις οποίες αναμένεται
έγκριση για τη συγκεκριμένη χρήση. Επίσης, πρέπει να απολυμαίνονται όλα τα εργαλεία
που θα χρησιμοποιηθούν, ιδιαίτερα τα εργαλεία κοπής (αλυσοπρίονα, τσεκούρια κ.λπ.)
δένδρων.
Είναι απαραίτητο να δοθεί έμφαση στην προστασία σημαντικών φυσικών
οικοσυστημάτων πλατάνου καθώς και δένδρων πλατάνου που έχουν κηρυχθεί «Μνημεία
της Φύσης», με την απαγόρευση των πάσης φύσεως έργων στις περιοχές που φύονται.
Μόνον σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιτρέπεται η διεξαγωγή εργασιών σε
αυτούς τους χώρους. Σε όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να υπάρχει άδεια της Δασικής
Υπηρεσίας για την εγκατάσταση εργοταξίων σε περιοχές με πλατάνια και να
γνωστοποιείται στους εμπλεκόμενους φορείς ο κίνδυνος διάδοσης της ασθένειας.
Παράλληλα, θα πρέπει να ελέγχεται ο τόπος στον οποίο είχαν προηγουμένως εργαστεί
τα μηχανήματα εκσκαφής και αν κρίνεται σκόπιμο αυτά θα πρέπει να έχουν
απολυμανθεί, πριν εισέλθουν στους χώρους αυτούς.
Δ. Ενημέρωση υπηρεσιών και πολιτών. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στην
αντιμετώπιση της ασθένειας είναι η ενημέρωση των αρμόδιων υπηρεσιών και πολιτών.
Θα πρέπει να γίνει εκτενής ενημέρωση των υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την
αντιμετώπιση της ασθένειας καθώς και υπηρεσιών που σχετίζονται με δημόσια έργα,
ΟΤΑ, οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ΔΕΗ, ΟΤΕ, κ.λπ.). Παράλληλα,
είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν ενημερωτικές διαλέξεις σε διάφορες περιοχές
της Ελλάδας, και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου έχουν διαπιστωθεί προσβολές. Για την
ενημέρωση υπηρεσιών και πολιτών θα πρέπει να παραχθεί έντυπο υλικό, που σε απλή
γλώσσα θα εξηγεί το πρόβλημα που υπάρχει και τα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν
για την αποφυγή διάδοσης της ασθένειας και την εκρίζωσή της σε περιοχές που
εμφανίζεται.
Ε. Μέτρα καταστολής και περιορισμού της ασθένειας. Η έγκαιρη διάγνωση της
ασθένειας σε νέες εστίες προσβολής παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση, γιατί
είναι δυνατή η λήψη αποτελεσματικών μέτρων εκρίζωσης του παθογόνου, πριν πάρει
μεγάλη έκταση. Όταν η ασθένεια βρίσκεται στα αρχικά στάδια σε νέες και
περιορισμένης έκτασης εστίες προσβολών μπορούν να ληφθούν μέτρα για την ανάσχεση
της επέκτασης του παθογόνου.
Τα μέτρα αρχικά αποβλέπουν στην διακοπή/παρεμπόδιση διάδοσης της ασθένειας
στα γειτονικά υγιή δένδρα, που συμβαίνει μέσω των αναστομώσεων του ριζικού
συστήματος. Σε αυτά περιλαμβάνεται η νέκρωση προσβεβλημένων και υγιών δένδρων,
με χρήση ζιζανιοκτόνων στα ασθενή δένδρα και κυρίως στα γειτονικά τους υγιή. Ένα
από τα ζιζανιοκτόνα που έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς στη Γαλλία και σε
περιορισμένη έκταση στην Ελλάδα είναι το Glyphosate, με έκχυση στον κορμό και τις
ρίζες των δένδρων (Grosclaude 1992).
Επίσης, μπορεί να πραγματοποιηθεί μηχανική διακοπή της αναστόμωσης των
ριζών, με τη διάνοιξη τάφρων σε μία απόσταση μεγαλύτερη των 10 m από τα
προσβεβλημένα δένδρα. Η μέθοδος αυτή έχει χρησιμοποιηθεί στις ΗΠΑ για την
αντιμετώπιση του μύκητα Ceratocystis fagacearum, που προσβάλλει είδη δρυός (Wilson
2005). Οι τάφροι, βάθους 1,5-2 m, πρέπει να διανοίγονται μεταξύ υγιών δένδρων για να
αποφεύγεται η επαφή του εκσκαπτικού μηχανήματος με μολυσμένες ρίζες και η τυχαία
διάδοση του παθογόνου σε υγιή δένδρα.
Τα προσβεβλημένα δένδρα καθώς και τα γειτονικά τους που έχουν νεκρωθεί από
τα ζιζανιοκτόνα πρέπει να υλοτομούνται και το παραγόμενο ξύλο να καταστρέφεται με
καύση ή να συλλέγεται σε ειδικούς χώρους υγειονομικής ταφής. Στη συνέχεια, θα
πρέπει να ακολουθεί απολύμανση στα σημεία υλοτομίας με κατάλληλα μυκητοκτόνα ή
απολυμαντικές ουσίες. Πρέπει να ψεκάζεται με επιμέλεια ο χώρος όπου υπάρχει
πριονίδι από την υλοτομία των ασθενών δένδρων (EPPO/CABI 1997). Επίσης, θα
πρέπει να απολυμαίνονται και όλα τα μηχανήματα και εργαλεία που χρησιμοποιούνται
σε αυτές τις εργασίες, πριν από τη μετακίνηση του συνεργείου από το χώρο εργασίας. Οι
εργασίες υλοτομίας και καταστροφής των προσβεβλημένων δένδρων πρέπει να γίνονται
με επιμέλεια και προσοχή από εξειδικευμένα συνεργεία, άλλως υπάρχει ο κίνδυνος να
συμβάλλουν στη διάδοση της ασθένειας.
Σε εκτεταμένες προσβολές στα φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου, κατά μήκος
ποταμών και χειμάρρων, η υλοτομία είναι πολύ δύσκολη και θα μπορούσε να
δημιουργήσει ίσως περισσότερα προβλήματα από όσα μπορεί να λύσει. Ωστόσο, θα
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ζιζανιοκτόνα για τη νέκρωση δένδρων που βρίσκονται
σε οριακά σημεία ή ακόμα να γίνει και διάνοιξη τάφρων. Καλύτερες πιθανότητες
παρουσιάζουν οι επεμβάσεις προς τα ανάντη αφού δεν αντιμετωπίζεται εκεί το
πρόβλημα της μεταφοράς του παθογόνου με το νερό. Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται
μεγαλύτερες επεμβάσεις και εξαιτίας της μεγάλης παραγωγής μολύσματος που
δημιουργείται σε μεγάλες προσβολές δεν έχουν καλές πιθανότητες επιτυχίας οι όποιες
επεμβάσεις. Έτσι καθίσταται πρωταρχικής σημασίας η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας
στα πρώτα στάδια προσβολής.
Σε περιοχές που υπάρχουν προσβολές θα πρέπει να αποφεύγεται γενικώς η
φύτευση δένδρων πλατάνου, ιδιαίτερα σε εστίες προσβολών, γιατί και τα νέα δένδρα θα
προσβληθούν από το μόλυσμα που παραμένει στο ριζικό σύστημα. Ωστόσο, θα
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ανθεκτικοί κλώνοι του σφενδαμνόφυλλου πλατάνου,
που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία (Vigouroux & Olivier 2004).
Όλα τα φυτώρια που παράγουν ή διακινούν φυτά πλατάνου πρέπει να ελέγχονται για τη
διαπίστωση του παθογόνου. Επίσης, πρέπει να απαγορευτεί η διακίνηση φυτών
πλατάνου από τις Π.Ε. που έχει διαπιστωθεί η ασθένεια προς άλλες περιοχές της χώρας