Συγκρότηση δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας στα πλαίσια μιας προσέγγισης Territory Branding

Συγκρότηση δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας στα πλαίσια μιας προσέγγισης Territory Branding για την προώθηση και ενίσχυση των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου

#ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΕΝΤΕΚΙΔΟΥ
Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του χώρου Ε.Μ.Π.*

Τα περισσότερα παραδείγματα στρατηγικών branding του τόπου που εντοπίζονται στη βιβλιογραφία εστιάζουν στην οντότητα της πόλης, ενώ αντίθετα, το αντικείμενο της εισήγησης αυτής, αφορά στη δυνατότητα ανάπτυξης ανταγωνιστικής ταυτότητας, για τόπους με ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα και γεωγραφικές ιδιομορφίες. Ειδικότερα, εξετάζεται ο θαλάσσιος χώρος του Αιγαίου, με σκοπό την αναγνώριση, την ενίσχυση και την προβολή του, στα πλαίσια μιας στρατηγικής territory branding, δηλαδή στην προσπάθεια ανάπτυξης της ανταγωνιστικής ταυτότητάς του.
Το διφυές τοπίο του Αιγαίου, θαλάσσιο και χερσαίο ταυτόχρονα, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό, την ιδιαίτερη αξία του και τη μοναδικότητά του, λόγω των πυκνών δικτυακών συσχετίσεων που μπορούν να αναπτυχθούν στον νησιωτικό χώρο. Η προσπάθεια ανάδειξης και ενίσχυσης της φυσιογνωμίας του θαλάσσιου τοπίου, επικεντρώνεται στους νησιωτικούς προορισμούς του Βορειοανατολικού Αιγαίου αλλά ταυτόχρονα, στις επιμέρους θαλάσσιες διαδρομές που τους συνδέουν, αναδεικνύοντας τη σημασία μίας συνολικής προσέγγισης τοπιακού, πολεοδομικού, λιμενικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, η οποία υποστηρίζει τις πολιτισμικές και πολιτιστικές εκφορές του τόπου.

Αυτή η αντίληψη του θαλάσσιου τοπίου μέσω μιας συνθήκης δικτύου, περιγράφεται με τον όρο Seascape Network Branding, όπου ο θαλάσσιος πολιτισμός του Αιγαίου, συνιστά το στοιχείο προώθησης και αντικείμενο της προτεινόμενης στρατηγικής του branding.

Η στρατηγική εστιάζει στη μοναδικότητα του Αιγαίου από άποψη φυσική - γεωγραφική, στην ιδιαίτερη περιβαλλοντική, πολιτιστική και πολιτισμική ποιότητά του, στο γεγονός ότι παρέχει εξαιρετικούς προορισμούς και ιδανικές συνθήκες περιήγησης λόγω της κλιματικής ηπιότητας και της εγγύτητας των προορισμών του. Επισημαίνεται, η ιστορική του σημασία, για την ανάδυση του ναυτικού πολιτισμού και την εξέλιξη της ναυσιπλοΐας, καθώς και το πλέγμα των πολιτιστικών χώρων και του πολιτισμικού αποθέματος που διαθέτει.

Ειδικότερα, οι τόποι που εξετάζονται είναι τα νησιά Λήμνος - Άγιος Ευστράτιος - Λέσβος και η διασύνδεσή τους μέσω θαλάσσιων διαδρομών στο Βορειοανατολικό Αιγαίο. Στα πλαίσια της εισήγησης, μελετώνται τα φυσικά χαρακτηριστικά, οι ιστορικές πολιτισμικές εγγραφές και η ιδιαίτερη σημασία του Αιγαίου, επισημαίνονται τα στοιχεία που διαμορφώνουν την ιδιαίτερη ταυτότητα των νησιωτικών προορισμών και προτείνονται δίκτυα τοπιακής ποιότητας τα οποία αναδεικνύουν τα στοιχεία αυτά. Τα δίκτυα, επικεντρώνονται στην Περιβαλλοντική Ποιότητα, στους χώρους Αρχαιολογικού και Θρησκευτικού Ενδιαφέροντος, στα Οχυρωματικά Έργα, στους Μουσειακούς χώρους, στα Παραδοσιακά Χωριά και Οικισμούς και στα Παραδοσιακά Προϊόντα.

1. Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής εξέλιξης, ο ανταγωνισμός μεταξύ τόπων, έχει λάβει σαφείς και έντονες διαστάσεις, αποτελώντας ένα από τα κύρια αίτια αλλαγών στο πεδίο της τοπικής διακυβέρνησης (Δέφνερ και Μεταξάς 2006), γεγονός που οδήγησε στην καθιέρωση συγκεκριμένων πρακτικών και εργαλείων (Δέφνερ και Καραχάλης 2012), ώστε οι τόποι να καταφέρουν να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους. Ο συσχετισμός του branding με τον τόπο, επέρχεται ύστερα από την αυξανόμενη ανάγκη των τόπων, να δημιουργήσουν μία ανταγωνιστική και ελκυστική ταυτότητα και να προσελκύσουν επισκέπτες, επιχειρήσεις, επενδυτικό κεφάλαιο και νέους κατοίκους.

Η συζήτηση που αφορά την εμπορική προώθηση, το μάρκετινγκ και το branding ενός τόπου, παρόλο που είναι σχετικά πρόσφατη σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει συγκροτήσει ανεξάρτητο ακαδημαϊκό πεδίο και είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στα πλαίσια του τοπικού αναπτυξιακού προγραμματισμού. Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, ο όρος “place branding”, συναντάται για πρώτη φορά σε άρθρο του S. Anholt το 1998, στο οποίο, διαχωρίζεται ξεκάθαρα από το place marketing (Anholt, 2010). Η στρατηγική του place branding, έχει ως αντικείμενο την “απόδοση συγκεκριμένης χωρικής ταυτότητας σε έναν τόπο, ώστε να διαμορφωθεί μία κεντρική ιδέα για τα χαρακτηριστικά και τη χωρική ιδιαιτερότητά του”(Δέφνερ και Καραχάλης 2012), ενισχύοντας τις θετικές συσχετίσεις με τον τόπο, διατηρώντας ή δημιουργώντας εκ νέου, μία θετική φήμη (Καλαντίδης).

Η διαδικασία του branding του τόπου δεν περιορίζεται μόνο στη προώθησή του, όπως υπαγορεύει η προσέγγιση του μάρκετινγκ, αλλά περιλαμβάνει τη νοητική και φυσική μετατροπή του τόπου, με σκοπό την ανάδειξη της μοναδικότητάς του. Στη συνθήκη του place branding, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη συγκρότηση, κατασκευή και ανάδειξη του τόπου και στο γενικότερο πλαίσιο δράσεων που στοχεύει στην προώθησή του (Hankinson, 2010).
Η έρευνα μάρκετινγκ, οι καταναλωτικές θεωρίες, η μελέτη του τόπου καθώς και άλλα πεδία, όπως η διαφήμιση, ο σχεδιασμός επικοινωνιακών εργαλείων, η κοινωνικο-οικονομική γεωγραφία, συνδυάζονται, για την προώθηση και τη δημιουργία εξειδικευμένης ανταγωνιστικής ταυτότητας των τόπων και συνιστούν τη στρατηγική του Place Branding.

Η διαμόρφωση της εικόνας και της ταυτότητας μίας περιοχής μέσα από τις στρατηγικές αυτές, γίνεται αντικείμενο παρέμβασης, σχεδιασμού και ειδικής προβολής, μέσω της κατασκευής ενός place-brand.
Τη βάση για μία επιτυχημένη προσέγγιση, συνιστά η συστηματική ανάλυση της ταυτότητας του τόπου, ένα πολύπλοκο και εκτενές σύνολο χαρακτηριστικών που σχετίζονται με τα αβιοτικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όπως η γεωμορφολογία, το κλίμα κ.ά., την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, το χαρακτήρα της ανθρώπινης παρέμβασης στη διάρκεια του χρόνου και τη χωρική του έκφραση.

Τα στοιχεία της ταυτότητας ενός τόπου και ειδικότερα, του φυσικού περιβαλλοντικού αποθέματος και οι συνιστώσες του πολιτισμικού υποβάθρου, συνθέτουν τους βασικούς παράγοντες έλξης των ταξιδιωτών σε έναν τόπο.
Η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, οι εκδηλώσεις και τα πολιτιστικά δρώμενα που μυούν τον επισκέπτη στον τρόπο ζωής, στα τοπικά ήθη, έθιμα και του επιτρέπουν να κατανοήσει τις συνθήκες διαβίωσης στον προορισμό και να αισθανθεί οικεία, αποτελούν ισχυρά θέλγητρα για την προσέλκυση δυνητικών επισκεπτών.
Για την ανάδειξη της ταυτότητας ενός τόπου, με σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του, οι βασικότερες ενέργειες σχετίζονται με τη δημιουργία ή τον επαναπροσδιορισμό της υφιστάμενης εικόνας του, την οργάνωση δικτύων που περιλαμβάνουν χώρους πολιτιστικής έκφρασης και την αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς, την ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών επισκεψιμότητας και την ουσιαστική ευαισθητοποίηση των κατοίκων.

Αλλά συνδέεται επίσης, η επιτυχημένη προσέγγιση και ανάπτυξη της ταυτότητας του τόπου, με τη συγκρότηση και παραγωγή του συλλογικού φαντασιακού, είτε αυτό αναφέρεται στους κατοίκους της περιοχής, είτε στις ομάδες - στόχους στις οποίους απευθύνεται η ταυτότητα, επενδυτές, δημιουργικό δυναμικό, περιηγητές. Η συνθήκη αυτή συσχέτισης της πραγματικότητας ενός τόπου με τις φαντασιακές, συμβολικές προβολές, δεν αποτελεί μία εφεύρεση του σύγχρονου μάρκετινγκ, αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της συγκρότησης της ταυτότητας του τόπου, σε όλο το εύρος της ιστορίας που γνωρίζουμε, απ'όπου προκύπτει και η αρχική αναφορά στη συγκρότηση των σχετικών αφηγήσεων και των μυθευμάτων, οι οποίοι υποβαστάζουν την ταυτότητα του τόπου, είτε πρόκειται για πραγματικά γεγονότα είτε είναι εν πολλοίς πλασματικά.

Η νέα ανταγωνιστική ταυτότητα του τόπου, συγκροτεί το μέσο για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και άρα αύξηση της εισροής επενδύσεων και του τουρισμού καθώς και ανάπτυξη της κοινότητας, ενισχύοντας την τοπική ταυτότητα, τη σχέση των κατοίκων με τον τόπο τους και ενεργοποιώντας τις κοινωνικές δυνάμεις, ώστε να αποφεύγετε ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι κοινωνικές συγκρούσεις (Kavaratzis, 2008). Βασικοί στόχοι του branding του τόπου είναι, η αύξηση της περιηγητικής κίνησης στον τόπο αυτό, η προσέλκυση επενδυτικού κεφαλαίου και αξιόλογου ανθρώπινου δυναμικού και η παροχή ανέσεων για την ευημερία των υφιστάμενων και των νέων κατοίκων του.

Το αποτέλεσμα της διαδικασίας του branding του τόπου, συνιστά μία πολυδιάστατη κατασκευή, με νοητικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές διαστάσεις, πέρα από τις υλικές και αισθητικές (Kavaratzis και Ashworth, 2010). Συγκροτείται μία λογική αλλά ταυτόχρονα και συναισθηματική σύμπλεξη με τον τόπο, την αισθητική και την καθημερινή ζωή του (Donald και Gammack, 2007).

Η στρατηγική του place branding, σκοπεύει στην ανάπτυξη ενός δικτύου σημασιών, που βασίζεται στην οπτική, προφορική και συμπεριφορική έκφραση ενός τόπου (Zenker και Braun, 2010).

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας του πολιτισμού, της αναψυχής και της ψυχαγωγίας, και η αυξανόμενη σημασία τους για τον τοπικό πληθυσμό και τους επισκέπτες, ενισχύει την προσέγγιση στις στρατηγικές branding, ενδυναμώνοντας τη σχέση του τόπου και της ταυτότητάς του, με τον πολιτισμό και την παράδοση. Οι στρατηγικές place branding, μπορεί να επικεντρώνονται σε πολιτιστικά γεγονότα, όπως καλλιτεχνικά δρώμενα ή αθλητικές διοργανώσεις (Event Branding/Hallmarking), επιδιώκοντας την μεταφορά της αίσθησης εξαιρετικού γεγονότος στην τρέχουσα πολιτιστική ροή και τη θεμελίωση μίας νέας εικόνας του τόπου. Οι συνέργειες μεταξύ τουρισμού, πολιτισμού, αθλητικών διοργανώσεων και δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου που δημιουργούνται, αλληλεπιδρούν και αλληλοεξαρτώνται στα πλαίσια μίας συνολικής προσέγγισης ανάδειξης του τόπου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του.

Στα πλαίσια της παραγωγής του branding, ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο συνιστά η αντίληψη του υποβάθρου του τόπου, η οποία συνολικά μπορεί να περιγραφεί με τον όρο “τοπίο”, φυσικό ή και δομικό. Η έννοια του τοπίου μπορεί να διευρυνθεί και να αντιμετωπιστεί ως αντίληψη ενός τοπιακού δικτύου χωρικών συσχετισμών, μεταξύ τόπων που μπορεί να είναι γεωγραφικοί, με οδούς προσέγγισης ή συνθήκες γειτνίασης, ή εννοιολογικοί. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις που το πεδίο μελέτης μίας στρατηγικής branding, διευρύνεται σε εκτεταμένες περιοχές πέρα των ορίων των αστικών περιοχών (Territory Branding), γίνεται αναφορά στον όρο τοπίο, ο οποίος αφορά την πολιτισμική και πολιτιστική επεξεργασία του τόπου και τη συνολική πρόσληψή του.
Δηλαδή, “αναφέρεται σε έναν πολιτιστικό προσδιορισμό του τόπου, ο οποίος στις απλούστερες περιπτώσεις μπορεί να περιορίζεται στην πολιτιστική αντίληψη και ερμηνεία, ενώ στις περιπλοκότερες περιλαμβάνει τη δομική, κατασκευαστική παρέμβαση.” (Μωραΐτης, 2015) Ο άμεσος συσχετισμός του τοπίου με την εγγραφή του πολιτισμού, λόγω της πολιτιστικής επεξεργασίας την οποία έχει υποστεί, καθιστά το “πολιτισμικό τοπίο” ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα στις διαδικασίες προώθησης της ταυτότητας του τόπου, διότι συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωσή τους. Οι προσεγγίσεις του Territory branding, χαρακτηρίζονται από τη συνεργασία και την ανάπτυξη μίας κοινής τοπιακής αντίληψης, ενώ εξετάζεται η ταυτότητα των επιμέρους τόπων, αλλά και ο συσχετισμός τους, μέσω διαδρομών, παραπέμποντας σε θέματα δικτύων. Η αναγκαιότητα της συνύφανσης των τόπων με τα δίκτυα που τα συνδέουν, γίνεται εμφανής στις περιπτώσεις του θαλάσσιου τοπίου και του νησιωτικού χώρου, όταν δηλαδή η χωρική αναφορά που εξετάζεται δεν περιλαμβάνει μόνο χερσαίες ζώνες αλλά και τις ενδιάμεσες εκτάσεις θάλασσας που πρέπει να διανυθούν. Η ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα και οι γεωγραφικές ιδιομορφίες του θαλάσσιου χώρου, αποτελούν πρόκληση για τις στρατηγικές του territory branding, που στοχεύουν στην ανάπτυξη και προώθηση τους.

1.1 Η αφορμή
Η υπάρχουσα βιβλιογραφία, εστιάζει κυρίως σε παραδείγματα αστικών κέντρων και τουριστικών προορισμών, αμελώντας τις περιοχές ευρύτερων χωρικών συνόλων, που φαινομενικά παρουσιάζονται αδύναμες, αλλά ωστόσο διαθέτουν φυσικά πλεονεκτήματα (Warnaby, 2009). Περιοχές με ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα και γεωγραφικές ιδιομορφίες, όπως οι ορεινές, οι νησιωτικές ή οι απομονωμένες, μπορεί να αποτελέσουν πρόκληση, ακριβώς λόγω αυτής της ιδιοτυπίας τους, γεγονός που συνιστά το έναυσμα και την αφορμή για την μελέτη αυτή, λόγω της προσωπικής επαφής με τους τόπους αυτούς. Η ιδιαιτερότητα του Αιγαιακού χώρου προσφέρει ένα μοναδικό αντικείμενο, η προσέγγιση του οποίου δε συλλαμβάνεται ως ταυτότητα στέρεας γεωγραφικής περιοχής, αλλά ως ταυτότητα θαλάσσιου χώρου, προσεγγίσιμου κυρίως μέσω ενός συγκεκριμένου δικτύου πλεύσεων.

1.2 Το αντικείμενο της έρευνας
Βασικό ερώτημα που τίθεται, είναι αν μια στρατηγική branding του τόπου, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ανάπτυξης και υποβοήθησης των τόπων που παρουσιάζουν τέτοιες χωρικές ιδιαιτερότητες, ώστε να αντιστρέψουν τη δυσμενή εξέλιξή τους.

Το θαλάσσιο τοπίο και οι νησιωτικές περιοχές, χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης, στα πλαίσια των στρατηγικών προώθησής τους, λόγω των χωρικών ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζουν και σχετίζονται με την εξάρτηση από τον τουρισμό, την απομόνωση και την έλλειψη επαρκούς σύνδεσης, όχι μόνο σε σχέση με την ηπειρωτική χώρα αλλά και στο εσωτερικό του θαλάσσιου χώρου.
Η παρούσα εισήγηση, επικεντρώνεται στο θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και έχει ως κύριο αντικείμενο την αναγνώριση, την ενίσχυση και την προβολή της ταυτότητας του τόπου αυτού, στα πλαίσια μιας στρατηγικής territory branding, δηλαδή στην προσπάθεια ανάπτυξης της ανταγωνιστικής ταυτότητάς του. Το διφυές τοπίο του Αιγαίου, θαλάσσιο και χερσαίο ταυτόχρονα, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό, την ιδιαίτερη αξία του, λόγω των πυκνών δικτυακών συσχετίσεων του νησιωτικού χώρου. Η ιδιαίτερη αξία ενός τόπου μπορεί να γίνεται εύκολα αντιληπτή, αλλά αυτό που επιχειρείται να αποδειχτεί, είναι η σημασία της, όταν οι τόποι αυτοί αντιμετωπίζονται ως κόμβοι ενός ευρύτερου δικτυακού συστήματος.

Η εισήγηση επικεντρώνεται στο θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου, λόγω της μοναδικότητας που παρουσιάζει, της ιδιαίτερης περιβαλλοντικής, πολιτιστικής και πολιτισμικής ποιότητάς του, παρέχοντας εξαιρετικούς προορισμούς και ιδανικές συνθήκες περιήγησης. Η κλιματική ηπιότητα και η εγγύτητα των προορισμών στο Αιγαίο, η ιστορική του σημασία για την ανάδυση του ναυτικού πολιτισμού, την εξέλιξη της ναυτιλίας και της ναυσιπλοΐας, της ναυπηγικής και της χαρτογραφίας, καθώς και το πλέγμα των πολιτιστικών χώρων και του πολιτισμικού αποθέματος που διατίθεται και συνέβαλε καθοριστικά στη συγκρότηση του νεότερου Ελληνικού αλλά και του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, συνθέτουν τη μοναδικότητα του Αιγαιακού χώρου. Η φυσιογνωμία του θαλάσσιου χώρου του Αιγαίου, χαρακτηρίζεται από 1.200 περίπου νησιά που οργανώνονται σε διάφορα συμπλέγματα και περισσότερα από 10.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής που σχηματίζουν πολύμορφες παραλίες, προσφέροντας τοπία, εντελώς διαφορετικά απ'αυτά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τα θαλάσσια δίκτυα του Αιγαιακού χώρου θεωρούνται πολύ ισχυρότερα των αντίστοιχων χερσαίων, γιατί αποτέλεσαν σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης των πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, διότι ήταν αμεσότερα και ευκολότερα, σε μεγάλο βάθος χρόνου. Η φυσιογνωμία του Αιγαίου, μελετάται ως μία αντίληψη τοπίου, δηλαδή ως αντίληψη ενός ευρύτερου πεδίου όπου εντάσσεται μία περιοχή, η οποία όταν γίνεται κατανοητή ως συνθήκη δικτύου και συσχετισμών είναι ισχυρότερη.

Οι πιθανοί συσχετισμοί που μπορούν να αναπτυχθούν, αποτελούν το βασικό πεδίο μελέτης, στα πλαίσια μιας λογικής προώθησης του Αιγαιακού τόπου, μέσω της δημιουργίας place - brands (Seascape Branding). Το Seascape Branding, αναφέρεται ακριβώς σε αυτήν την αντίληψη του θαλάσσιου τοπίου μέσω μιας συνθήκης δικτύου, όπου ο θαλάσσιος πολιτισμός του Αιγαίου, συνιστά το στοιχείο προώθησης και αντικείμενο της στρατηγικής του Branding. Στην περίπτωση αυτή, γίνεται αναφορά σε ένα τοπικό δίκτυο, το οποίο όμως θα μπορούσε να διευρυνθεί στην υπόλοιπη Μεσόγειο, αναλογιζόμενοι τα δίκτυα ναυσιπλοΐας τα οποία είναι εμφανή από τα Προϊστορικά Χρόνια μέχρι σήμερα και το οποίο θα μπορούσε να ανασυγκροτηθεί μέσω ευρύτερων πολιτισμικών συσχετισμών. Ας σημειωθεί, πως η χρήση των όρων “Seascape Branding” όπως και η διερεύνησή τους, συνιστά την πρωτοτυπία αυτής της έρευνας, διότι οι όροι δεν εντοπίζονται σε κάποιο σημείο της διεθνούς βιβλιογραφίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, χρησιμοποιήθηκε μία ακόμα ειδικότερη έκφραση του τοπίου, μεταπλάθοντας τον όρο landscape, συνηθέστατα χρησιμοποιούμενο για την περιγραφή του, σε seascape, δηλαδή θαλάσσιο τοπίο, ισχυριζόμενοι ότι αυτό που συνέχει τη συνολική περιοχή του Αιγαιακού χώρου όπως και τη συνολική του ταυτότητα, δεν είναι μόνο οι εστίες - τα επίκεντρα πολιτισμού που προφανώς αναφέρονται στα νησιά του, αλλά η συνολική θαλάσσια έκταση, που παράγει την Αιγαιακή ενότητα.

1.3 Μεθοδολογική προσέγγιση
Μεθοδολογικά, το πρώτο βήμα συνιστά ο προσδιορισμός των τοπικών χαρακτηριστικών που αποτελούν πλεονεκτήματα (local assets) και τα στοιχεία τα οποία διαμορφώνουν την ταυτότητα του τόπου. Η ταυτότητα του τόπου, εξαρτάται από τα φυσικά, ιστορικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά, περιλαμβάνει κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές σχέσεις, αλλά ταυτόχρονα παρουσιάζει χωρικές αναφορές. Οι τοπικές ιδιαιτερότητες, μπορούν να μελετηθούν μέσα από τρεις αλληλένδετες κατηγορίες που αφορούν τις περιβαλλοντικές συνθήκες, το κλίμα και την ποιότητα ζωής, τους φυσικούς πόρους και τη χρήση πρώτων υλών για την παραγωγή τοπικών προϊόντων, την παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά. Η σύμπλεξη των στοιχείων αυτών, η οποία προσδιορίζει την ταυτότητα του τόπου, καθορίζει το περιεχόμενο της στρατηγικής του branding, διότι η έμφαση στο φυσικό πλούτο, στο πολιτιστικό απόθεμα και στην αυθεντικότητα της εμπειρίας που αποκομίζει ο επισκέπτης, αποδεικνύονται ως σταθερές (Urry, 1990), που μπορούν να δημιουργήσουν συνθήκες τοπικής ανάπτυξης για περιοχές με γεωγραφικές ιδιαιτερότητες.

Η έρευνα, επικεντρώνεται στην ιδιαίτερη περιβαλλοντική, πολιτιστική και πολιτισμική ποιότητα του Αιγαιακού θαλάσσιου χώρου, που παρέχει εξαιρετικούς προορισμούς και ιδανικές συνθήκες για περιήγηση. Η κλιματική ηπιότητα, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, η εγγύτητα των προορισμών, καθώς και η ιστορική σημασία του Αιγαίου για την ανάδυση του ναυτικού πολιτισμού και οι αναφορές για την εξέλιξη της ναυτιλίας, της έλλογης ναυσιπλοΐας, της ναυπηγικής και της χαρτογραφίας διαμορφώνουν την μοναδικότητά του. Το πλέγμα των πολιτιστικών χώρων και του πολιτισμικού αποθέματος που διατίθεται στο Αιγαιακό τοπίο, συνέβαλε καθοριστικά στη συγκρότηση του νεότερου Ελληνικού πολιτισμού αλλά και των βασικών ιδεολογημάτων που στηρίζουν τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Για την ενίσχυση της ταυτότητας του θαλάσσιου χώρου του Αιγαίου, προτείνεται η συγκρότηση δικτύων, θαλάσσιων και χερσαίων ταυτόχρονα, με σκοπό την προώθηση της πολιτιστικής περιήγησης, διότι το Αιγαίο αποτέλεσε ένα διαπολιτισμικό τοπίο, την κοιτίδα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και πεδίο εμπλοκής των μεσογειακών πολιτισμών.

Η διαπραγμάτευση της ταυτότητας του Αιγαιακού τοπίου, δεν αντιστοιχεί μόνο σε εμπορικές και οικονομικές απαιτήσεις που πρέπει να εκπληρωθούν, αλλά παρουσιάζει ιδιαίτερη πολιτισμική σημασία για τις περιοχές αυτές.

1.4 Η σκοπιμότητα
Στην περίπτωση του νησιωτικού χώρου, οι παράγοντες που συνθέτουν την ταυτότητά του, συνδέονται με τη δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, αναδεικνύοντας την περιβαλλοντική του ποιότητα. Η σκοπιμότητα της μελέτης έγκειται, στην εμπορική ενίσχυση του Αιγαιακού νησιωτικού χώρου και την οικονομική στήριξη της ελληνικής πραγματικότητας, μέσω της ενίσχυσης μορφών τουρισμού ναυταθλητικού και περιηγητικού χαρακτήρα. Συνδέεται επίσης, με μία ουσιαστικότερη στήριξη, πολιτιστικής και πολιτικής τάξης, που αφορά στην ενίσχυση της βεβαιότητας των κατοίκων της Αιγαιακής περιοχής, πως ο χώρος ζωής τους αποτελεί έναν περιούσιο προνομιούχο ιστορικά χώρο σε παγκόσμια κλίμακα. Η συμβολή της ενίσχυσης της ταυτότητας του Αιγαιακού χώρου και αυτήν ακριβώς την προώθηση της αξιοπρέπειας των κατοίκων του, θεωρείται αρκετά σημαντική και προφανώς σημαντικότερη από τους όρους εμπορικής προώθησης της ταυτότητας του τόπου.

1.5 Το αρχείο της έρευνας
Η ενίσχυση αυτών των μορφών τουρισμού, επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσω του καθορισμού των ιδιαίτερων σημείων ενδιαφέροντος αλλά και τη συγκρότηση και υπόδειξη των δικτύων που τα συνδέουν. Στην περίπτωση χερσαίων αναφορών, ο καθορισμός τέτοιων δικτύων είναι εμφανής και ακολουθεί συνήθως το οδικό δίκτυο και τις περιπατητικές διαδρομές που είναι ήδη χαραγμένες, ενώ αναφορικά με το θαλάσσιο χώρο, η υπόδειξη προκαθορισμένων διαδρομών είναι σαφώς δυσκολότερη.

Λόγω αυτής της δυσκολίας, το αρχείο που επιλέγεται για τη μελέτη, απαρτίζεται από ένα οργανωμένο πρόγραμμα πλεύσης και περιήγησης στο θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου με προκαθορισμένους προορισμούς. Ειδικότερα, εξετάζεται η περίπτωση μίας διοργάνωσης ιστιοπλοϊκών αγώνων, με ιδιαίτερο πολιτιστικό χαρακτήρα, η Aegean Regatta, η οποία το 2016 ακολούθησε τη διαδρομή: Πόρτο Καρράς Χαλκιδικής - Μύρινα Λήμνου - Άγιος Ευστράτιος - Μήθυμνα Λέσβου - Μυτιλήνη Λέσβου . Η Ρεγκάτα του Αιγαίου, εστιάζει περισσότερο στο πολιτιστικό χαρακτήρα της διοργάνωσης και δεν αποτελεί αποκλειστικά και μόνο αθλητικό γεγονός έντονης αγωνιστικής δραστηριότητας. Ο χαρακτήρας της διοργάνωσης, σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική ποιότητα του Αιγαιακού νησιωτικού τοπίου, του πολιτιστικού ενδιαφέροντός και της σημασίας του για τη συγκρότηση του Δυτικού πολιτισμού, μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για μία στρατηγική Territory Branding, με στόχο την βελτίωση της εικόνας του τόπου και της ζωής των κατοίκων του και την ενίσχυση του τουρισμού.

2. Η ιδιοτυπία του Αιγαιακού χώρου από άποψη φυσική, πολιτιστική και πολιτισμική
Ο εντοπισμός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ταυτότητας ενός τόπου, αποτελεί το πρώτο στάδιο για τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής place branding και συγκροτεί τη βάση για την κατασκευή και ενίσχυση της εικόνας του. Τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά που φέρει το αιγαιακό τοπίο, τα οποία καθορίζουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του και εξειδικεύουν τους όρους προώθησης του, αφορούν την φυσική, πολιτιστική, πολιτισμική και ιστορική ποιότητά του.

2.1 Φυσική άποψη
Οι αναμενόμενες, ευνοϊκές καιρικές και ανεμολογικές συνθήκες που επικρατούν στο Αιγαίο, η έλλειψη ακραίων και επικίνδυνων φαινομένων και ναυτικών κινδύνων, αποτελούν κυρίαρχα χαρακτηριστικά που ευνοούν την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και καθιστούν το Αιγαίο ιδανικό προορισμό για θαλάσσιους πλόες. Οι θερμοκρασίες περιβάλλοντος και θάλασσας και η διαύγεια της ατμόσφαιρας, διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες για ιστιοπλοϊκή περιήγηση. Το στοιχείο το οποίο αποτελεί καθοριστικό μορφολογικό χαρακτηριστικό του Αιγαιακού τοπίου, είναι ο κατακερματισμός των νησιών του και η εκτενής διασπορά τους, διότι ο διασκορπισμός και η οργάνωση των νησιωτικών προορισμών στο θαλάσσιο χώρο, ολοκληρώνουν το φυσικό υπόβαθρο του αρχιπελάγους. Το φυσικό τοπίο σε κάθε νησιωτικό σύμπλεγμα (η ακόμα και σε κάθε νησί ξεχωριστά), παρουσιάζει ιδιαίτερη ποικιλομορφία και χαρακτηριστικά τοπίου που το διαφοροποιούν από τα υπόλοιπα και η περιβαλλοντική ποιότητά του το καθιστά ελκυστικό και μοναδικό. Τα ακτογραφικά χαρακτηριστικά των νησιωτικών προορισμών, η ευκολία πρόσβασης σ'αυτούς και η δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ τους, λόγω της εγγύτητας που τους χαρακτηρίζει, προσφέρουν εκτός από τη δυνατότητα ανάπτυξης της ναυσιπλοΐας και την ευκαιρία προώθησης του ναυταθλητισμού, ως ένα εναλλακτικό σενάριο περιήγησης.

2.2 Πολιτισμική και πολιτιστική άποψη
Η Μεσόγειος θάλασσα, για περισσότερο από τέσσερις χιλιάδες χρόνια αποτέλεσε το κέντρο του δυτικού πολιτισμού, το οποίο γεωγραφικά εκτεινόταν από τα στενά του Γιβραλτάρ έως τις κοιλάδες του Τίγρη και του Ευφράτη στη Μέση Ανατολή (Abulafia, 2004). Αποτέλεσε το σημείο σύζευξης των πολιτισμών της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής και το επίκεντρο τριών μεγάλων θρησκειών, του Χριστιανισμού, του Ιουδαϊσμού και του Μωαμεθανισμού. Η πραγματική ιστορία της Μεσογείου, εκκινεί τη στιγμή του απόπλου των πλοίων για θαλάσσιες περιηγήσεις, περίπου οκτώ ή εννιά χιλιάδες χρόνια πριν, καθώς η θαλάσσια δύναμη και το εμπόριο, διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον των πολιτισμών της. Γύρω από τις ακτές της Μεσογείου, αναδύονται πολλοί από τους μεγάλους πολιτισμούς της Αρχαιότητας, όπως οι Αιγύπτιοι, οι Μινωίτες, οι Μυκηναίοι, οι Έλληνες, οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι. Η σχετική εγγύτητα των ακτών της και η παρουσία των νησιών που λειτουργούν ως γέφυρες μεταξύ τους, οδηγούν στην αλληλεπίδραση των πολιτισμών αυτών, των οικονομιών τους λόγω του εμπορίου, των επιστημών, των τεχνών και του συστήματος γραφής, που εξελίχθηκαν ιδιαίτερα τις περιόδους εκείνες και αποτέλεσαν τη βάση των σύγχρονων πολιτισμών. Η σχετική ευκολία των μετακινήσεων, σε σύγκριση με τον ανοικτό ωκεανό και η φυσική γεωγραφία της Μεσογείου, αποτέλεσαν ίσως τους σημαντικότερους παράγοντες για την ανάπτυξη και τη συνύπαρξη των μεγάλων πολιτισμών της Αρχαιότητας, αλλά και των εμπορικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων μεταξύ τους (Abulafia, 2004). Ο Ελληνικός θαλάσσιος χώρος και ευρύτερα ο Μεσογειακός, συνιστά ένα πεδίο ιστορικής αναφοράς, ιδιαίτερα συσχετισμένο με σημαντικότατη ναυτική ιστορία, αλλά και με θαλάσσιες διαδρομές με ένα δίκτυο πορειών που συνδέει σημαντικούς χερσαίους πολιτιστικούς, πολιτισμικούς και ιστορικούς κόμβους.

2.3 Η συμβολή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού για τη συγκρότηση του Δυτικού πολιτισμού
Η ποικιλομορφία της αρχαιοελληνικής πολιτισμικής εμπειρίας, το ευρύ φάσμα που καλύπτει και η χιλίων διακοσίων χρόνων περίπου, διάρκειά της, εξηγούν το έντονο αντίκτυπο που είχε στο δυτικό πολιτισμό και τη συγκρότησή του (Freeman, 2004).
Η συμβολή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού υπήρξε καθοριστική για τη συγκρότηση του δυτικού πολιτισμού και σε ορισμένους τομείς, τα θεμέλια και το εννοιολογικό τους πλαίσιο, συγκροτήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες, όπως για παράδειγμα στα μαθηματικά. Η δημιουργία της γλώσσας, οι τρόποι διερεύνησης του κόσμου και προσδιορισμού των αξιών του, η αναπαράσταση του φυσικού περιβάλλοντος και της κοινωνίας στις τέχνες και οι τρόποι περιγραφής του παρελθόντος, συνιστούν βασικά σημεία της πολιτιστικής παράδοσης της Δύσης (Freeman, 2004). Τα θεμέλια της πολιτικής σκέψης, της ηθικής, της μεταφυσικής, της δραματουργίας, των μαθηματικών και της επιστημονικής έρευνας καθώς και τα θεμελιώδη ερωτήματα που σχηματίζουν τον πυρήνα αυτών των επιστημονικών τομέων, τέθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες (Freeman, 2004).

3. Συγκρότηση δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας για τους προορισμούς της Aegean Regatta 2016
3.1 Διεθνείς αγωνιστικές ιστιοπλοϊκές διοργανώσεις στο Αιγαίο

Κάθε χρόνο στη θαλάσσια περιοχή του Αιγαίου διοργανώνονται σημαντικές αγωνιστικές ιστιοπλοϊκές δραστηριότητες όπως το Διεθνές Ιστιοπλοϊκό Ράλλυ Αιγαίου, η Ρεγκάτα του Αιγαίου, ο Διάπλους του Βορείου Αιγαίου, η Διεθνής Ιστιοπλοϊκή εβδομάδα Βορείου Αιγαίου κ.α.. Η Ρεγκάτα του Αιγαίου, καθιστά έναν ιδιαίτερα δημοφιλή αγώνα, που διοργανώθηκε πρώτη φορά το 2001, με σχετικά μικρές διαδρομές που πρέπει να διανυθούν (έως 200 ναυτικά μίλια) και διαφορετικούς προορισμούς κάθε χρόνο. Κατά τη διάρκεια του ιστιοπλοϊκού αγώνα, οι διαγωνιζόμενοι περιπλέουν, επισκέπτονται και γνωρίζουν τα ελληνικά νησιά, στα οποία φιλοξενούνται, γεγονός που προσδίδει στον χαρακτήρα της διοργάνωσης μία άλλη διάσταση, περιηγητικού ενδιαφέροντος, πέραν της καθαρά αγωνιστικής. Οι αγωνιστικές διαδικασίες πλαισιώνονται από τοπικές ναυτικές εορτές στις οποίες συμμετέχει ο νησιωτικός πληθυσμός, προάγεται η ναυτική παράδοση και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των νησιών που υποδέχονται τη διοργάνωση.

Η Ρεγκάτα του Αιγαίου, στα 14 χρόνια που διοργανώνεται, έχει επισκεφτεί τη Λέσβο, τη Χίο, τις Οινούσσες, τη Σάμο, τη Λέρο, την Ικαρία, την Κω, τη Σύμη, τη Ρόδο, τη Λήμνο, τη Σαμοθράκη, την Άνδρο, τους Λειψούς, την Πάτμο, την Αστυπάλαια, την Τήλο, τη Σκόπελο, την Αμοργό, την Κάλυμνο, την Νίσυρο, τη Θάσο, τη Σύρο, τη Σκύρο, ενώ το 2016 επισκέφτηκε για πρώτη φορά τον Άγιο Ευστράτιο. Σημαντικό στοιχείο, το οποίο συντελεί καθοριστικά στην επιτυχία της Ρεγκάτας του Αιγαίου, είναι η εγγύτητα μεταξύ των προορισμών της. Καμία χρονιά η συνολική απόσταση πλεύσης δεν ξεπέρασε τα 200 ναυτικά μίλια, αλλά και οι επιμέρους αγώνες κυμαίνονται από 16 έως 82 ναυτικά μίλια, καθιστώντας τον αγώνα προσιτό και σε μη έμπειρα πληρώματα.

Τον Αύγουστο του 2016, η Ρεγκάτα του Αιγαίου φιλοξενήθηκε στα νερά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Ειδικότερα, οι ιστιοδρομίες εκκίνησαν από την μαρίνα στο Πόρτο Καρράς στη Χαλκιδική με προορισμό το λιμάνι της Μύρινας στη Λήμνο. Επόμενους προορισμούς αποτέλεσαν το νησί του Αγίου Ευστρατίου και ο Μόλυβος της Λέσβου. Ενώ στο τέλος, τα σκάφη έπλευσαν προς το λιμάνι της Μυτιλήνης, όπου έλαβε χώρα η επίσημη τελετή λήξης και η απονομή στους τελικούς νικητές της διοργάνωσης.

3.2 Συγκρότηση Δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας στα νησιά: Λήμνος - Άγιος Ευστράτιος - Λέσβος
Η επιτυχία της ιστιοπλοϊκής διοργάνωσης Aegean Regatta συσχετίζεται άμεσα με το πυκνό δίκτυο θαλάσσιων προορισμών που προσφέρει το Αιγαίο, το οποίο αποτελεί μία από τις σημαντικότερες κοιτίδες πολιτισμού. Πέραν των φυσικών ποιοτήτων του ελληνικού αιγαιακού τοπίου, η ιστορική και πολιτισμική του ιδιαιτερότητα, καθοδηγούν την επιθυμία προβολής της θαλάσσιας φυσιογνωμίας του Αιγαίου. Πρόθεση της εισήγησης αποτελεί η ανάδειξη της πολιτιστικής και τοπιακής φυσιογνωμίας μέσω της συγκρότησης θεματικών δικτύων περιηγητικού ενδιαφέροντος, για τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου που συνιστούν τους προορισμούς της Ρεγκάτας του Αιγαίου για το έτος 2016. Η διασύνδεση μίας ιστιοπλοϊκής διοργάνωσης με μία στρατηγική territory branding, θα αποφέρει θετικά αποτελέσματα και στις δύο πλευρές, ενισχύοντας το πρόγραμμα πλεύσης της διοργάνωσης και πετυχαίνοντας αύξηση του θαλάσσιου τουρισμού γενικότερα, σημείο που αποτελεί στόχο της στρατηγικής.

Η συγκρότηση των δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας οργανώνεται σε επιμέρους φάσεις οι οποίες αφορούν στη:
• διερεύνηση και επιλογή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και πλεονεκτημάτων (“local assets”) των νησιών - προορισμών, τα οποία θα αποτελέσουν τα σημεία - κόμβους των διαδρομών,
• κατηγοριοποίηση των χαρακτηριστικών αυτών, ώστε να συγκροτηθούν δίκτυα θεματικού ενδιαφέροντος,
• στον προσδιορισμό των διαδρομών (υφιστάμενων και νέων) που θα συνδέουν τα σημεία - κόμβους,
• στην τοποθέτηση ελαφρών κατασκευών σήμανσης των διαδρομών και στη δημιουργία ενημερωτικού υλικού για τους κόμβους των δικτύων.

Τα βασικά δίκτυα τα οποία προτείνονται από τη διερεύνηση είναι τα ακόλουθα:
1. Δίκτυο Περιβαλλοντικής Ποιότητας, το οποίο συμπεριλαμβάνει τις περιοχές ιδιαίτερου φυσικού ενδιαφέροντος, σημεία που εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000 αλλά και τις δομές εκμάθησης και παρατήρησης.
2. Δίκτυο Αρχαιολογικού Ενδιαφέροντος, στο οποίο συγκαταλέγονται όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι.
3. Δίκτυο Οχυρωματικών Έργων, που διαμορφώθηκαν κατά την Αρχαιότητα, τα Βυζαντινά, τα Ενετικά και τα Οθωμανικά χρόνια.
4. Δίκτυο Μουσειακών Χώρων, το οποίο συνίσταται από τα μουσεία, τις πινακοθήκες και τις συλλογές.
5. Δίκτυο Θρησκευτικού Ενδιαφέροντος και Θρησκευτικής Περιήγησης, που συμπεριλαμβάνει τους ναούς, τα μοναστήρια, τις εκκλησίες και τα μουσεία εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος.
6. Δίκτυο Παραδοσιακών Χωριών και Οικισμών, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα χωριά των νησιών.
7. Δίκτυο Γευστικού Τοπίου και Παραδοσιακών Προϊόντων, που συμπεριλαμβάνει τους τόπους παραγωγής των παραδοσιακών προϊόντων των νησιών και τους μουσειακούς χώρους που εξηγούν τον τρόπο και τις συνθήκες παραγωγής τους.
8. Δίκτυο Θαλάσσιων Αθλημάτων, το οποίο περιλαμβάνει τις κατάλληλες δομές για την ενασχόληση με θαλάσσια αθλήματα, όπως η ιστιοπλοΐα και οι καταδύσεις.

Κατά τη διάρκεια συγκρότησης των επιμέρους δικτύων, καθίσταται προφανές ότι στο νησί του Αγίου Ευστρατίου δεν εντοπίζονται κόμβοι που να συγκαταλέγονται σε όλα τα δίκτυα. Συγκεκριμένα, τα δίκτυα Περιβαλλοντικής Ποιότητας, Μουσειακών Χώρων, Θρησκευτικού Ενδιαφέροντος, Παραδοσιακών Χωριών και Οικισμών και Θαλάσσιων Αθλημάτων, είναι αυτά στα οποία συγκαταλέγεται ο Άγιος Ευστράτιος. Το σημείο αυτό μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για τη δημιουργία νέων δομών, όπως για παράδειγμα οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων, ώστε νέοι κόμβοι να ενταχθούν στα δίκτυα τοπιακής οργάνωσης. Παράλληλα, το γεγονός ότι η οργάνωση των δικτύων συμπεριλαμβάνει ταυτόχρονα τρία νησιά μπορεί να λειτουργήσει θετικά ως προς την προσέλκυση περισσότερων περιηγητών για τους λιγότερο δημοφιλείς προορισμούς, ενδυναμώνοντας τη θέση τους.

4. Συμπεράσματα
Από την έρευνα σχετικά με την έννοια του place branding, για το θεωρητικό τμήμα της εργασίας, προέκυψε ότι η σχετική βιβλιογραφία επικεντρώνεται κυρίως στο οικονομικό πλαίσιο της προσέγγισης, ενώ η σύνδεση με την έννοια του τόπου και τα χαρακτηριστικά του, αποδεικνύεται περιορισμένη και συγχέεται συχνά με την έννοια του μάρκετινγκ. Τα παραδείγματα σχετικά με το branding του τόπου που παρουσιάζονται στη διεθνή βιβλιογραφία, αφορούν κυρίως σε περιπτώσεις πόλεων, ενώ απουσιάζουν προσεγγίσεις territory branding, σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και ως μελέτη μεμονωμένων περιπτώσεων. Το περιεχόμενο της εισήγησης επεκτείνεται πέρα των τετριμμένων προσεγγίσεων και η ιδιαιτερότητα του θέματος, καθιστά αναγκαία μία τοπιακή προσέγγιση και την αναφορά σε ένα ευρύτερο πεδίο, όπως ο θαλάσσιος χώρος του Αιγαίου, για τον οποίο χρησιμοποιείται ο όρος Seascape Branding, που δεν παρουσιάζεται σε κάποιο σημείο της βιβλιογραφίας. Η προσπάθεια ανάδειξης και ενίσχυσης της φυσιογνωμίας του θαλάσσιου τοπίου, επικεντρώνεται σε νησιωτικούς προορισμούς του Αιγαίου αλλά και τις επιμέρους διαδρομές που τα συνδέουν, αναδεικνύοντας τη σημασία μίας συνολικής προσέγγισης τοπιακού, πολεοδομικού, λιμενικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, η οποία υποστηρίζει τις πολιτισμικές και πολιτιστικές εκφορές του τόπου.

Η ακόλουθη συμπερασματική θέση που προκύπτει από την εργασία, αφορά στη σημασία της συνθήκης του δικτύου και την ιδιαίτερη αξία που αποκτά ένας τόπος, όταν αντιμετωπίζεται ως κόμβος ενός ευρύτερου πλέγματος συσχετισμών. Η πρόταση δικτυακών συσχετισμών μεταξύ αυτών των νησιών, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την παράλληλη προώθηση τους και αύξηση της επισκεψιμότητας και στους τρεις τόπους ταυτόχρονα, ενώ συνίσταται σε περιηγητές με ποικίλα θεματικά ενδιαφέροντα.

Το παράδειγμα που παρουσιάστηκε, μελετά τη συγκρότηση δικτύων στα νησιά της Λήμνου, του Αγίου Ευστρατίου και της Λέσβου, ένα δίκτυο προορισμών ενός ιστιοπλοϊκού αγώνα, το οποίο ενισχύθηκε με ποικίλα σημεία ενδιαφέροντος, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών ποιοτήτων, στα νησιά αυτά, ώστε να γίνει περισσότερο ελκυστικό για τους αθλητές - ναυτίλους περιηγητές. Το γεγονός αυτό, αναδεικνύει τις δυνατότητες που μπορούν να καλλιεργηθούν, ώστε να δημιουργηθεί μία σχέση μεταξύ ποικίλων δραστηριοτήτων, όπως αθλητικές διοργανώσεις, πολιτιστικές δράσεις και περιηγητικές προτάσεις, σε ένα ενιαίο δίκτυο προορισμών και διαδρομών πολύπλευρου χαρακτήρα. Οι δράσεις αυτές, μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά η μία στην άλλη ενδυναμώνοντας το χαρακτήρα τους, αναδεικνύοντας τις τοπιακές ποιότητες και προσελκύοντας περισσότερους επισκέπτες, λόγω του μεγαλύτερου εύρους στο οποίο απευθύνονται.

Η περίπτωση των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου, αποτελεί ένα παράδειγμα και μία αντίστοιχη πρόταση συγκρότησης δικτύων τοπιακής φυσιογνωμίας, μπορεί να παρουσιαστεί και για τα υπόλοιπα νησιωτικά συμπλέγματα, ακολουθώντας τις ίδιες κατευθύνσεις. Επί παραδείγματι, τα νησιά των Κυκλάδων, παρότι μικρότερα σε έκταση, παρουσιάζουν πολλαπλές ιστορικές εγγραφές, πλούσιο πολιτισμικό απόθεμα και πολυεπίπεδα ιστορικά ίχνη των πολιτισμών της Αρχαιότητας. Η διασύνδεσή τους είναι ευκολότερη, διότι οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι μικρότερες, όπως και η σύνδεση με την Αθήνα, που αποτελεί το σημείο άφιξης των περισσότερων επισκεπτών στη χώρα.

Η προσέγγιση συγκρότησης δικτύων, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη υποδομών, απαραίτητες για τα νησιά, όπως για παράδειγμα αναβάθμιση των λιμενικών εγκαταστάσεων και δημιουργία νέων αγκυροβολίων, τα οποία θα εξυπηρετήσουν τους ντόπιους ναυτικούς προσφέροντας μεγαλύτερη ασφάλεια, αλλά και μικρότερων δομών, οι οποίες θα αποτελέσουν νέους κόμβους στα προτεινόμενα δίκτυα. Η πρόταση στρατηγικής ενίσχυσης, δεν περιορίζεται στη διαμόρφωση κατάλληλων κόμβων ελλιμενισμού, αλλά διευρύνεται και στο συσχετισμό τους με σημεία περιηγητικού ενδιαφέροντος, με περιοχές ιδιαίτερης τοπιακής ποιότητας και πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και με εγκαταστάσεις γενικότερης φιλοξενίας και αναψυχής. Όπως προαναφέρθηκε, ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο αντίκτυπος μίας προσέγγισης place branding για τους ίδιους τους κατοίκους ενός τόπου, τονίζοντας την ανάγκη δημιουργίας εγκαταστάσεων και έργων που να βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσής τους και να εξυπηρετούν πρωτίστως τους ίδιους.

Τέλος, μέσω του συγκεκριμένου παραδείγματος, παρουσιάζεται η δυνατότητα επέκτασης των δικτύων που προτάθηκαν, σε περιοχές εκτός συνόρων στα πλαίσια μίας προσέγγισης Inter¬Regional branding. Συγκεκριμένα, λόγω της εγγύτητας μεταξύ Μυτιλήνης και Αϊβαλί (16 ναυτικά μίλια), καθίσταται δυνατή η σύνδεσή των τόπων αυτών και η προώθησή τους, ως τμήματα ενός ευρύτερου δικτύου που περιλαμβάνει κόμβους στο Αιγαίο και τα Μικρασιατικά παράλια. Αντίστοιχα συστήματα δικτύων, μπορούν να προταθούν και να επεκταθούν στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου, όπου λόγω της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της, αναπτύχθηκαν οι σημαντικότεροι πολιτισμοί της Αρχαιότητας, καλλιεργώντας ένα νέο πλέγμα συσχετισμών, πολιτισμικών και πολιτικών, μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας, καθώς και την αντίληψη μίας “ενοποιημένης” Μεσογείου.

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Βιγγοπούλου Ι. (2003) “Οι ταξιδιώτες τον 19ο αιώνα. Ένα πολυμορφικό αφήγημα”, στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000. Τα χρόνια της σταθερότητας 1871-1909, ν. V, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 383 - 400.
Γοσποδίνη Α., Μπεριάτος Η. (επιμ.) (2006) Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη, Αθήνα: Κριτική. Δημαράς Κ. Θ. (1968) Περιηγήσεις στον Ελληνικό χώρο, Αθήνα: Ο.Μ.Ε.Δ..
Δημητρόπουλος Δ. (2010) “Τα νησιά του Αιγαίου την εποχή της μετάβασης από τη Λατινική στην Οθωμανική κυριαρχία 15ος - 17ος αιώνας”, στο Το Αιγαίο Πέλαγος, Χαρτογραφία και ιστορία 15ος- 17ος αιώνας, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., σ. 29 - 38.
Δέφνερ Α., Μεταξάς Θ., (2006) “Ταυτότητα, εικόνα και μάρκετινγκ των πόλεων: η περίπτωση της Νέας Ιωνίας στο Νομό Μαγνησίας”, στο Κοκκώσης Χ., Ψυχάρης Γ., Φώτης Γ. (επιμ.), Περιφερειακή επιστήμη και πολιτική: Ελλάδα και Βαλκάνια, 7ο Συνέδριο του Ελληνικού τμήματος της διεθνούς εταιρείας περιφερειακής επιστήμης, Αθήνα: Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, σ. 143 - 165. Δέφνερ Α., Καραχάλης Ν. (επιμ.) (2012) Marketing και Branding τόπου, η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα, Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας.
Δουκέλλης Π. (επιμ.) (2009) Το ελληνικό τοπίο. Μελέτες ιστορικής γεωγραφίας και πρόσληψης του τόπου. Αθήνα: Εστία
Εμίρης Γ. (επιμ.) (2005) Το Αιγαίο μέσα στο χρόνο, Αθήνα: Υ.Π. ΑΙ..
Ηλίας Ν. (2002) Ελλάς - θαλασσινός οδηγός. Χάρτες, λιμάνια, όρμοι, πληροφορίες εφοδιασμού/ τουριστικές. Eagle Ray.
Καλαντίδης Α. “Place branding αρχές και παραδείγματα”
Καραχάλης Ν., Δέφνερ Α. (2011) “Η συγκέντρωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων σε κεντρικές περιοχές της πόλης και ο ρόλος του city branding: η περίπτωση της Αθήνας”, εισήγηση στο συνέδριο European Urban Research Association “The city without limits”.
Καραχάλης Ν., (2015) “Στρατηγικές διαχείρισης της εικόνας και της προβολής των πόλεων (city branding) και πολιτιστική αναζωογόνηση”, στο Πούλιος Ι., Αλιβιζάτου Μ., Αραμπατζής Γ., Γιαννακίδης Α., Καραχάλης Ν., Μάσχα Ε., Μούλιου Μ., Παπαδάκη Μ., Προσύλης Χ., Τουλούπα Σ., Πολιτισμική διαχείριση, τοπική κοινωνία και βιώσιμη ανάπτυξη, Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
Κλαμπατσέα Ε. (2012) “Διερευνώντας τη σχέση τουρισμού και ταυτότητας του τόπου”, στο Δέφνερ Α., Καραχάλης Ν. (επιμ.), Marketing και Branding τόπου, η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα, Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, σ. 343 - 362.
Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π., Γκρίμπα Ε. (2011) Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Αθήνα: Κριτική.
Κοκκώσης Χ. και Μέξα Α. (2002) “Τα Νησιά”, στο Κοκκώσης Χ. (επιμ.) Άνθρωπος και Περιβάλλον στην Ελλάδα, Αθήνα: Καπόν, σ. 82-89.
Λάζαρης Β. (2014) Η διαχρονική σχέσις των Ελλήνων με την θάλασσαν, Αθήνα: Πελάσγος.
Μέργος Γ., Παπαδασκαλόπουλος Α., Χριστοφάκης Μ. (2005) “Αναπτυξιακή Στρατηγική για το Νησιωτικό Χώρο”, στο Επιστημονικές Μελέτες προς τιμήν του Καθηγητού Ν. Κόνσολα, Αθήνα: Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Πανεπιστημίου.
Μπουζέας Σ., Γιουλουμής Σ. Μ. (2015) “Συνδυασμένη χρήση λιμένων για την ανάπτυξη επαγγελματικού ναυταθλητισμού και την εξυπηρέτηση υδροπλάνων αυξημένης χωρητικότητας”, στο Μουτζούρης Κ. (επιμ.), Τουριστικοί λιμένες, μαρίνες. Εισηγήσεις, Αθήνα: Εργαστήριο λιμενικών έργων Ε.Μ.Π., σ. 127 - 136.
Μωραΐτης Κ. (2015) Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου. Αθήνα: Σιδέρης.
Μωραΐτης Κ. (2015) “Ανταγωνιστική ταυτότητα της χώρας και η θαλάσσια φυσιογνωμία της”, στο Μουτζούρης Κ. (επιμ.), Τουριστικοί λιμένες, μαρίνες. Εισηγήσεις, Αθήνα: Εργαστήριο λιμενικών έργων Ε.Μ.Π., σ. 231 - 238.
Σαπουνάκης Α. (2012) “Ταυτότητα των πόλεων, πολιτισμός και σχεδιασμός”, στο Δέφνερ Α., Καραχάλης Ν. (επιμ.), Marketing και Branding τόπου, η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα, Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, σ. 41 - 81.
Σκούρας Δ., Χριστοφάκης Ε., Καραχάλης (2012) “Στρατηγικές branding και τοπική ανάπτυξη σε απομονωμένες ορεινές περιοχές: Η περίπτωση των περιοχών Τυλληρίας - Μαραθάσας της Κύπρου, στο Marketing και Branding τόπου, η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα, Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, σ. 303 - 320.
Στεφάνου Ι., Μητούλα Ρ. (2003) Η παγκοσμιοποίηση, η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η φυσιογνωμία της ελληνικής πόλης. Αθήνα: Παπαζήση.
Τερκενλή Θ., (1996) Το πολιτισμικό τοπίο: γεωγραφικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Παπαζήση.

Ξενόγλωσση
Aaker D.A. (1996) Building Strong Brands, New York: Free Press.
Abulafia D. (2015) Η μεγάλη θάλασσα. Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου, Αθήνα: Ψυχογιός.
Abulafia D. (επιμ.) (2004) Η Μεσόγειος στην ιστορία, Αθήνα: Πατάκη.
Anholt S. (2010) Places, Identity and Reputation, Hampshire: Palgrave MacMillan
Ashworth G.J., Voogd H. (1990) Selling the city: Marketing approaches in public sectors urban planning, London: Belhaven press.
Ashworth G.J., Kavaratzis M. (επιμ.) (2010) Towards effective place brand management, branding European cities and regions, Cheltenham: Edward Elgar publishing.
Braudel F. (2000) Οι μνήμες της Μεσογείου, Προϊστορία και Αρχαιότητα, Αθήνα: Νέα σύνορα.
Dinnie K. (2007) City branding theory and cases, Hampshire: Palgrave MacMillan.
Donald S. H., Gammack J. G. (2007) Tourism and the branded city, Hampshire: Ashgate publishing limited.
ESPON, (2010) “Territorial Diversity”, Final Report, Luxembourg.
Freeman Ch. (2004) Το ελληνικό επίτευγμα, Αθήνα: Κέδρος.
Hankinson G. (2010) “Place branding theory: a cross-domain literature review from a marketing perspective”, στο Ashworth G., Kavaratzis M. (ed.), Towards effective place brand management, branding European cities and regions, Cheltenham: Edward Elgar publishing, σ. 15 - 25.
Hankinson G., Cowking Ph. (1993) Branding in action: cases and strategies for profitable brand management, McGraw-Hill Book.
Jensen O. B. (2007) “Brand Resistance and Counter Branding”, στο Marling G., Zerlang M. (επιμ.), Fun City, Copenhagen: Arkitektens Forlag, σ. 99 - 120.
Kalantides A. (2011) “The problem with spatial identity: revisiting the ‘sense of place’”, στο Journal of place management and development, v. 4.
Kavaratzis M., Ashworth G. J. (2005) “City branding: an effective assertion of identity or a transitory marketing trick?”, στο Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, v. 96, n. 5, σ. 506 - 514
Kavaratzis M., (2008) From city marketing to city branding: An interdisciplinary analysis with reference to Amsterdam, Budapest and Athens, PhD Thesis, University of Groningen.
Kavaratzis M., Warnaby G., Ashworth G. J. (επιμ.) (2014) Rethinking Place Branding: Comprehensive Brand Development for Cities and Regions, Switzerland: Springer.
Klaic D. (2006) “Festival”, στο Lexicon Performance Research, v. 4, n. 11, σ. 54 -55.
Kotler P., Haider D., Rein I. (1993) Marketing places: Attracting investment, industry and tourism to cities, states and nations, New York: The Free Press.
Kotler P., Asplund C., Rein I., Haider H. D.(1999) Marketing places Europe: Attracting investments, industries and visitors to European cities, communities, regions and nations, Harlow: Financial times Prentice hall.
Lever W. (1999) “Competitive Cities in Europe”, στο Urban Studies, v. 36, σ. 1029 - 1044.
Lock P. (1998) Οι Φράγκοι στο Αιγαίο 1204 - 1500, Αθήνα: Ενάλιος.
Lowenthal D. (2009) The heritage crusade and the spoils of history, New York: Cambridge, 1998
Norberg - Schulz Ch., Το πνεύμα του τόπου - για μια φαινομενολογία της αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π..
Pasquinelli C. (2012) Competition, Cooperation, Co-opetition. Widening the perspective of place branding, PHD Thesis, Scuola superior S’Anna.
Pratt A. C. (2011) “The cultural contradictions of creative city”, στο City, Culture and Society, v. 2, n. 3, σ. 123 -130.
Ritson M. (2006) “Branding: Norse fire smokes out bland brands”, στο www.MarketingMagazine.co.uk.
Schmitt B. H., Zarantonello L., Brakus J.(2009) “Brand Experience: What is it? How is it Measured? Does it Affect Loyalty?”, στο Journal of Marketing, v. 73, n. 3, σ. 52 - 68.
Simmel G. (2004) Περιπλάνηση στη νεωτερικότητα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Simmel G., Ritter J., Gombrich E. (2004) Το τοπίο. Αθήνα: Ποταμός.
Sofianos S., Johns W., Lascaratos A., Murray S., Olson D., Theocharis, A. (2002) Draft Report of the Aegean Sea Workshop, Rhodes, Greece.
Stergiou K. I., Christou Ε. D., Georgopoulos D., Zenetos A., Souvermezoglou C. “The Hellenic Seas: Physics, chemistry, biology and fisheries”, στο Oceanography and Marine Biology: Annual Review.
Τarnas R. (1991) The passion of the western mind, New York: Ballantine Books.
Urry J. (1990) The tourist gaze: leisure and travel in contemporary societies, London: Sage.
Zenker S., Braun E. (2010) “The place brand centre - a conceptual approach for the brand management of places”, 39th European Marketing Academy Conference, Copenhagen
Ward S.V. (1998) Selling Places: The marketing and promotion of towns and cities 1850-2000, London: E & FN Spon.
Warnaby G. “Towards a service dominant place marketing logic”, στο Marketing Theory, v. 9, σ. 403 - 423.
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017