Σύγκριση του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης με την Οδηγία για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό

Συγκριτική ανάλυση Οδηγίας για τη Θαλάσσια Χωροταξία και Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης: η περίπτωση της Ελλάδας.

#Βογιατζάκη Μαρία - Ελένη
Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
#Χαραλαμπίδου Βασιλική
Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, MSc Αρχιτεκτονική του χώρου: Πολεοδομία - Χωροταξία (ΕΜΠ)

Εισαγωγή
.Είναι γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια οι συνεχείς αυξανόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ειδικότερα, στον παράκτιο και θαλάσσιο χώρο ασκούνται πιέσεις από δραστηριότητες (όπως η αλιεία, οι υδατοκαλλιέργειες, ο τουρισμός, οι μεταφορές), οι οποίες δεν ασκούνται σύμφωνα με στοιχειώδεις κανόνες ασφαλείας και βιωσιμότητας, με αποτέλεσμα να μην έχουν ούτε αναπτυξιακά, ούτε περιβαλλοντικά οφέλη (Μπεριάτος, 2012). Για το λόγο αυτό, εξετάζεται η σύγκριση του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ) με την Οδηγία για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό και οι υποχρεώσεις που έχει καλύψει η Ελλάδα.


1. Σύγκριση και Ανάλυση Οδηγίας και Πρωτοκόλλου
Με βάση το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης του Ο.Η.Ε, το οποίο συντάχθηκε το 2008 στο πλαίσιο της σύμβασης της Βαρκελώνης, τέθηκε ως στόχος ο σχεδιασμός και η διαφύλαξη των παράκτιων ζωνών της λεκάνης της Μεσογείου, λαμβάνοντας υπόψη τα επιμέρους γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Τον Ιούνιο του 2014 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την Οδηγία 2014/89/ΕΕ περί θεσπίσεως πλαισίου για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, που προωθεί την σύνταξη και εφαρμογή των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων για κάθε κράτος μέλος, έχοντας ως σκοπό την ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης των θαλάσσιων οικονομιών, των θαλάσσιων περιοχών και τη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων. Λόγω του ότι, το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας περιλαμβάνει και τις αλληλεπιδράσεις ξηράς και θάλασσας, δόθηκε το βήμα για την σύγκριση με το Πρωτόκολλο, έτσι ώστε να διαπιστωθούν τα συγκλίνοντα και αποκλίνοντα στοιχεία αυτών και ο βαθμός κάλυψης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εθνική νομοθεσία για την περίπτωση της Ελλάδας.

Για να γίνουν αντιληπτές οι ομοιότητες και διαφορές αυτών, έγινε η εξής κατηγοριοποίηση των άρθρων: γενικές αρχές - ορισμοί - στοιχεία, παράμετροι σχεδιασμού και διεθνής συνεργασία.

Στην πρώτη κατηγορία των γενικών αρχών, τα κοινά στοιχεία αφορούν την αλληλεπίδραση ξηράς θάλασσας, τη διαφύλαξη δικαιωμάτων, τη συνεργασία των κρατικών μερών και οργάνων, τον ορισμό όμοιων οικονομικών δραστηριοτήτων και τα μέτρα διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Από την άλλη, διαφοροποιούνται αρκετά ως προς τις παραμέτρους σχεδιασμού, καθώς το Πρωτόκολλο επικεντρώνεται κυρίως στην αειφορική διαχείριση της παράκτιας ζώνης, ενώ η Οδηγία προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη δραστηριοτήτων και χρήσεων στη θάλασσα. Επιπλέον, στο πρώτο δίνονται συγκεκριμένα οι αρχές που πρέπει να ακολουθήσουν τα συμβαλλόμενα μέρη, ενώ στην Οδηγία καθορίζονται απλά οι ελάχιστες απαιτήσεις. Ακόμα, το Πρωτόκολλο εφαρμόζεται με τη βοήθεια των κατάλληλων περιφερειακών προγραμμάτων δράσης και άλλων επιχειρησιακών μέσων, που υπάγονται σε διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης, ενώ η Οδηγία μέσω της σύνταξης των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων. Η τελευταία κατηγορία της διεθνούς συνεργασίας αναφέρεται και στα δύο κείμενα, όπου τα συμβαλλόμενα μέρη επιδιώκουν να συντονίζουν τις εθνικές στρατηγικές τους με τα αντίστοιχα σχέδια και προγράμματα και να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή τους.
Τα συγκλίνοντα στοιχεία είναι αυτά που υπερτερούν και στις τρεις κατηγορίες, κάτι το οποίο φανερώνει την μερική τους ταύτιση που παρουσιάζουν και δίνει τη δυνατότητα μελλοντικής γεφύρωσής τους, υπό το πλαίσιο μιας ενιαίας και ολοκληρωμένης προσέγγισης.

2. Θεσμικό πλαίσιο - κατευθύνσεις στην Ελλάδα
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η ανασκόπηση των θεσμοθετημένων στρατηγικών πλαισίων είναι απαραίτητη, ώστε να διαπιστωθεί ο βαθμός κάλυψης των υποχρεώσεων της χώρας. Για το σκοπό αυτό, μελετήθηκαν τα υπερκείμενα πλαίσια, δηλαδή το Γενικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ και τα Ειδικά Πλαίσιο ΧΣΑΑ των ΑΠΕ, της Βιομηχανίας, του Τουρισμού, και των Υδατοκαλλιεργειών.

Γενικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ (ΦΕΚ 128/Α/03-07-2008)
Οι κατευθύνσεις και οι έμμεσες πολιτικές που προωθούνται στο ΓΠΧΣΑΑ, αφορούν τη χωρική οργάνωση, την ανάπτυξη του παράκτιου και νησιωτικού χώρου και τη βιώσιμη διαχείριση του θαλάσσιου χώρου. Μέσω ειδικών δράσεων και πολιτικών του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Παράκτιο και το Νησιωτικό χώρο, το οποίο όμως, δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμα, επιδιώκεται η χωρική οργάνωση και ανάπτυξή του. Δίνεται επίσης, έμφαση στη χωρική διάρθρωση, εξειδίκευση και συμπληρωματικότητα των παραγωγικών τομέων. Παράλληλα, η ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής και της αλληλεπίδρασής του με τον ηπειρωτικό χώρο, θεωρείται καίριο ζήτημα. Επιδιώκεται εν τέλει, η ανάπτυξη δράσεων μέσω συνεργασιών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του νησιωτικού χώρου.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΦΕΚ 2464/Β/03-12-2008)
Το ΕΠ για τις ΑΠΕ περιλαμβάνει κατευθύνσεις και για τον νησιωτικό, υπεράκτιο θαλάσσιο χώρο και τις ακατοίκητες νησίδες. Τίθενται ειδικά κριτήρια χωροθέτησης αιολικών μονάδων σχετικά με αυτούς.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τη Βιομηχανία (ΦΕΚ 151/ΑΑΠ/13-04-2009)
Αναφέρει κατευθύνσεις για ειδικές κατηγορίες χώρου με συγκεκριμένες προτεραιότητες για την ανάπτυξη της βιομηχανίας.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 1138/Β/11-06-2009)
Το ΕΠ εντάσσει τα νησιά και τις παράκτιες περιοχές στη ζώνη με περιθώρια ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, για την οποία δίνει κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης και κάνει λόγο σχετικά με την αναβάθμιση των περιφερειακών λιμένων.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τις Υδατοκαλλιέργειες (ΦΕΚ 2505/Β/4-11-2011)
Είναι το μόνο ΕΠ που αφορά κυρίως το θαλάσσιο και παράκτιο χώρο. Το Εθνικό Πρότυπο Χωροταξικής Οργάνωσης Υδατοκαλλιεργειών παρουσιάζεται και επισημαίνει τις περιοχές που ενδείκνυται για τη χωροθέτηση τέτοιων μονάδων, υπογραμμίζοντας τις κατευθύνσεις για το καθεστώς και τους όρους χωροθέτησης των υποδοχέων υδατοκαλλιέργειας.

3. Υποχρεώσεις που έχουν καλυφθεί ή όχι από την Ελλάδα
Σύμφωνα τόσο με το Πρωτόκολλο, όσο και με την Οδηγία, η κάθε χώρα οφείλει να καλύψει μέσω της εθνικής της νομοθεσίας, τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτά. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αν και τα υπερκείμενα πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού είναι προγενέστερα του Πρωτοκόλλου και της Οδηγίας, έχουν συμπεριλάβει ορισμένες κατευθύνσεις αυτών.

Πιο συγκεκριμένα:

Γενικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ (ΦΕΚ 128/Α/03-07-2008)
Εμπεριέχεται η βελτίωση του συντονισμού των δράσεων, που προωθούνται από τις ενδιαφερόμενες αρχές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, τόσο στη θάλασσα, με σχέδια διαχείρισης θαλάσσιων περιοχών όπου χρειάζεται, όσο και στην ξηρά για τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, ώστε να εξασφαλίζεται η αναγκαία συμβατότητα, συμπληρωματικότητα και συνέργεια των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και να διατηρούνται και οι απαραίτητες ζώνες ελεύθερης πρόσβασης και αναψυχής των πολιτών. Προωθείται ο χωρικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση πολύπλοκων προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο παράκτιος και νησιωτικός χώρος και η βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων τόσο του θαλάσσιου, όσο και του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΦΕΚ 2464/Β/03-12-2008)
Αναφέρονται ειδικά κριτήρια χωροθέτησης αιολικών μονάδων στο νησιωτικό και θαλάσσιο χώρο, τις ακατοίκητες νησίδες, καθώς και κριτήρια χωροθέτησης εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας και των νέων μορφών Α.Π.Ε., συμπεριλαμβανομένων και αυτών που βρίσκονται μέχρι σήμερα σε πειραματικό στάδιο.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τη Βιομηχανία (ΦΕΚ 151/ΑΑΠ/13-04-2009)
Αποθαρρύνεται η χωροθέτηση βιομηχανικών μονάδων, με εξαίρεση αυτές που έχουν ανάγκη χωροθέτησης σε άμεση επαφή με θαλάσσιο μέτωπο, στην κρίσιμη παραθαλάσσια ζώνη.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 1138/Β/11-06-2009)
Προωθείται ένα χωρικό πρότυπο ανάπτυξης που θα διασφαλίζει την ενίσχυση του τομέα του τουρισμού και την αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος των Ελληνικών θαλασσών και των άλλων ευνοϊκών χαρακτηριστικών του Ελλαδικού χώρου, δημιουργώντας πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, όπως επίσης και η αειφόρος και ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού της χώρας με φυσικές, πολιτιστικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής.

Ειδικό Πλαίσιο ΧΣΑΑ για τις Υδατοκαλλιέργειες (ΦΕΚ 2505/Β/4-11-2011)
Προτείνεται η εκπόνηση Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Θαλάσσιες Περιοχές και αναφέρεται η χωροθέτηση μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας.

Από την άλλη, οι υποχρεώσεις που μένουν να καλυφθούν είναι οι εξής:
• Προώθηση της συνεκτικότητας μεταξύ θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και του σχετικού σχεδίου ή σχεδίων και άλλων διαδικασιών,
• Προσδιορισμός της χωροχρονικής κατανομής σχετικών υφιστάμενων και μελλοντικών δραστηριοτήτων και χρήσεων στα θαλάσσια ύδατα προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι,
• Εγκαταστάσεις και υποδομές για επιστημονική έρευνα,
• Προσδιορισμός περιοχών διεξαγωγής στρατιωτικών ασκήσεων, εξόρυξης πρώτων υλών, υποθαλάσσιας πολιτιστικής κληρονομιάς,
• Θέσπιση μέσων δημόσιας συμμετοχής μέσω πληροφόρησης όλων των ενδιαφερόμενων μερών και διαβούλευσης με τα θιγόμενα ενδιαφέροντα μέρη και τις αρχές καθώς και το κοινό,
• Συλλογή, αποθήκευση και ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων,
• Προώθηση συνεργασίας μεταξύ κρατών-μελών και συνεργασία με τρίτες χώρες,
• Ορισμός αρμόδιας αρχής/αρχών για την εφαρμογή της Οδηγίας,
• Μεταφορά στο εθνικό δίκαιο,
• Ολοκλήρωση των θαλάσσιων Χωροταξικών Σχεδίων το συντομότερο δυνατό και το αργότερο έως τις 31 Μαρτίου 2021.

Παρόλο που επισημαίνεται ως θετικό το γεγονός ότι τα υπερκείμενα πλαίσια έχουν ήδη ικανοποιήσει ένα ευρύ φάσμα των κατευθύνσεων, απομένει η άμεση κάλυψη των όσων δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί και είναι ιδιαιτέρως σημαντικά.

Συμπεράσματα
Κλείνοντας, από τη σύγκριση του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης και της Οδηγίας 2014/89/ΕΕ περί θεσπίσεως πλαισίου για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό που πραγματοποιήθηκε, προκύπτει ότι είναι περισσότερα τα κοινά στοιχεία που εμφανίζουν. Σε επόμενο στάδιο, είναι απαραίτητο να ληφθούν και τα δύο υπόψη, έτσι ώστε να υπάρξει μία ενιαία και ολοκληρωμένη εφαρμογή στα ζητήματα που αφορούν τον παράκτιο και τον θαλάσσιο χώρο.

Ειδικότερα για την Ελλάδα, μελετήθηκαν τα υπερκείμενα πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού, προκειμένου να διαπιστωθούν οι υποχρεώσεις που έχουν καλυφθεί ή όχι από τη χώρα. θετικό στοιχείο είναι το ότι ενσωματώνουν αρκετές κατευθύνσεις του Πρωτοκόλλου και της Οδηγίας, αλλά απομένουν και άλλες εξίσου σημαντικές, που σχετίζονται κυρίως με την έρευνα, τη συλλογή δεδομένων, τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων κρατών, την ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία και την εκπόνηση των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων.

Η τεράστια σημασία του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου της Ελλάδας αποδεικνύεται από το μεγάλος πλήθος οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων που αυτός συγκεντρώνει. Έτσι, η άσκηση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού είναι απαραίτητη για τη μείωση των συγκρούσεων των δραστηριοτήτων και τη συνέργεια των τομέων οικονομικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο πάντα μιας οικοσυστημικής προσέγγισης.

Βιβλιογραφία
• Μπεριάτος Η. και Παπαγεωργίου Μ. (2012) Η χωροταξία του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου: η περίπτωση της Ελλάδας στη Μεσόγειο, στο Η. Μπεριάτος και Μ. Παπαγεωργίου (επ.) Χωροταξία - Πολεοδομία - Περιβάλλον στον 21ο αιώνα: Ελλάδα - Μεσόγειος, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
• Απόφαση Βουλής 6876/4871 (Φ.Ε.Κ. 128/Α'/03.07.2008) «Έγκριση του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης».
• Κ.Υ.Α. 49828/2008 (Φ.Ε.Κ. 2464/Β'/03.12.2008) «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού».
• Κ.Υ.Α. 11508/2009 (Φ.Ε.Κ. 151/ΑΑΠΘ/13.04.2009) «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για την Βιομηχανία και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού».
• Κ.Υ.Α. 24208/2009 (Φ.Ε.Κ. 1138/Β'/11.06.2009) «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού».
• Κ.Υ.Α. 31722/2011 (Φ.Ε.Κ. 2505/Β'/04.11.2011) «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού».
• Οδηγία 2014/89/ΕΕ (L 257/28.08.2014) «Περί θεσπίσεως Πλαισίου για το θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό».
• Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2009/89/ΕΚ (L 34/04.02.2009) «Σχετικά με την υπογραφή, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, του πρωτοκόλλου για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου στη σύμβαση για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και των παρακτίων περιοχών της Μεσογείου».