Αναγιγνώσκοντας τις λογικές των αλλαγών.Προς ένα νέο διοικητικό-οργανωσιακό προσανατολισμό

Αναζητώντας έναν εξελικτικό Συστημικό επαναπροσδιορισμό Οργανωσιακής Διακυβέρνησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

#Νικόλαος Μωραϊτάκης, MSc Δημόσιας Πολιτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Το νέο πρόταγμα λειτουργίας και διαχείρισης των υποθέσεων που άπτονται στην αρμοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην μετάβαση προς τον 21ο αιώνα υπαγορεύει την καθαυτή εφαρμογή ενός νέου οργανωσιακού μοντέλου. Μία Τοπική Αυτοδιοίκηση δηλαδή που δε θα είναι αμιγώς γραφειοκρατική ούτε διαχειρισιολογικά (managerial) προσανατολισμένη, αλλά θα διαχειρίζεται με τρόπο επιτελικό, ευέλικτο και στρατηγικά προσανατολισμένο τις σημαντικές περιφερειακές-δημοτικές πολιτικές σε συνθήκες της «μετα-νεωτερικής» πολυπλοκότητας και αβεβαιότητας. 

Ο ρόλος, λοιπόν, της σύγχρονης τοπικής αυτοδιοίκησης γενικότερα και των αυτών υπηρεσιών ειδικότερα συνίσταται στην υπέρβαση τόσο της κοινωνικής μηχανικής όσο και της αγοραίας αντίληψης. Οι αυτοδιοικητικές οργανώσεις οφείλουν με συστηματικό και μεθοδικό τρόπο να συντονίζουν τα εκάστοτε δίκτυα πολιτικής (policy networks), αναδεικνύοντας τα κύρια συστατικά της οργανωσιακής εξελικτικότητας στο πλαίσιο της λεγόμενης ψηφιακής οικονομίας, όπως π.χ. η καινοτομία, η πληροφορία και η δημιουργικότητα. Πλέον σε ένα περιβάλλον που οι παρελθούσες βεβαιότητες γκρεμίζονται καθίσταται αναγκαίος ο ριζικός ανασχεδιασμός της μέχρι πρότινος οργανωσιακής διακυβέρνησης. Η δυναμική του οποίου θα διαπνέεται από υποδείγματα μετα-γραφειοκρατικής λογικότητας (βλ. eGov), με σκοπό να υπερκεραστεί η καχεκτικότητα της γραφειοκρατίας, έτσι ώστε η δημόσια αυτοδιοικητική διοικητική μηχανή να αναλάβει το δυνητικό της ρόλο που της αρμόζει στο πολιτικό, διοικητικό, οικονομικό και κοινωνικό περιφερειακό και δημοτικό γίγνεσθαι.

Από τη Στατική Πυραμίδα στο Δυναμικό Δίκτυο

Τα σύγχρονα μοντέλα διακυβέρνησης, λοιπόν, επιτάσσουν οργανώσεις τοπικής αυτοδιοίκησης που να προσεγγίζουν τις όψεις του εκάστοτε μείζονος σημασίας προβλήματος με τρόπο σφαιρικό, συλλογικό, συντονισμένο και προγραμματισμένο. Αποφεύγοντας να μένουν αδρανή στην ύπαρξη αλληλόδρασης και αλληλοεπηρεασμού που το διέπουν με άλλης φυσιολογίας δυσλειτουργίες. Η ύπαρξη διαλεκτικής σχέσης μεταξύ των σύγχρονων  προβλημάτων αυτοδιοικητικής υφής (όπου η λύση ενός μπορεί να οδηγεί στην ταυτόχρονη συντέλεση άλλου προβλήματος) μπορεί να τείνει σχηματικά στο δίκτυο, το οποίο εκφράζει την αρμονική ενότητα που παράγεται μέσα από το σεβασμό των διαφορών.

Αν εξεταστεί από αναλυτικής σκοπιάς η συγκεκριμένη αυτή λογική, θα μπορούσε να λεχθεί ότι η κατάργηση του δυναμικού χαρακτήρα των σύγχρονων ζητημάτων ακυρώνει τα διαφοροποιητικά τους στοιχεία και τις ιδιαιτερότητές τους και συνεπώς την προϋπόθεση για αρμονία, σταθερότητα και ασφάλεια, υποστηρίζοντας μία τεχνητή, επίθετη ενότητα. Κατά αυτόν τον τρόπο μπορεί να υποτεθεί πως αρμονικό δεν είναι μόνο το καθιερωμένο, πως αρμονικές μεταβολές δεν είναι μόνο οι αναμενόμενες αλλά εκείνες που πιθανώς να προέλθουν από την «παλίντονη»  αντιθετική ταλάντευση των σχέσεων του κοινωνικού πράττειν.

Εν αντιθέσει η πυραμιδοειδή μορφή οργάνωσης, της οποίας η κατασκευή αυτή που ως εικόνα στηρίζει το φραστικό αξίωμα «η εξουσία είναι σαν μια πυραμίδα», προβάλλει την προϋπάρχουσα αξία της ιεραρχίας, της ολιγαρχικής δομής και των σταθεροποιητικών, στατικών σχέσεων.

    

Πράγματι, η ιεραρχία αποτελεί μια από τις βασικές συνεκτικές μεθόδους της οργανωτικής λειτουργίας, της οποίας όμως η σημασία μειώνεται αναλογικά με την έκταση της διαφοροποίησης αλλά και του μέτρου της πολυπλοκότητας και το δυναμικό χαρακτήρα των περιβαλλοντικών συνθηκών. Έτσι, στη σημερινή εποχή των αβεβαιοτήτων το ιεραρχικό οργανωσιακό μοντέλο θα πρέπει να συμπληρωθεί από το δίκτυο στη βάση της λειτουργικής αλληλεξάρτησης, του προγραμματισμού και της πρωτοβουλίας δράσης εντός συμφωνημένου πλαισίου επιδιωκόμενων τελικών αποτελεσμάτων . 

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τους Burns και Stalker (διάκριση «μηχανιστικών» και «οργανικών» μοντέλων διοίκησης) , οι οποίοι διαπίστωναν ότι ο «μηχανιστικός» οργανωτικός τύπος συχνά αντιστοιχεί σε ένα στατικό οργανωτικό περιβάλλον και προσομοιάζει αρκετά στην κλασικού τύπου γραφειοκρατία  του M. Weber. Η εσωτερική διάρθρωση της οποίας χαρακτηρίζεται από την καθετοποίηση των σχέσεων και του ελέγχου, την ιεραρχική διεύθυνση (command hierarchy), τη συσσώρευση της δύναμης και της επιρροής στα κορυφαία κλιμάκια της οργανωτικής πυραμίδας και την άσκηση της διοίκησης σύμφωνα με ένα αυστηρό και δεσμευτικό σύνολο σταθερών κανόνων (rule bound administration). Με αυτόν τον τρόπο παράγεται η θεωρούμενη από πολλούς η στατική, τυπικότητα και το απρόσωπο του γραφειοκρατικού διοικητικού μοντέλου.

      

Στον αντίποδα, τα «οργανικά» συστήματα που αντιστοιχούν σε δυναμικά περιβάλλοντα παρουσιάζουν διαφορετική διάρθρωση και λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα, η συνθετότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν και η έντονη αλληλεξάρτησή τους επιβάλλουν την ουσιαστική και συνεχή επικοινωνία μεταξύ των συμμετόχων της οργανωτικής συμπεριφοράς, η οποία τείνει έτσι να προσλάβει περισσότερο τη μορφή της δικτυακής δομής (βλ. eGov), παρά εκείνης της ιεραρχικής διεύθυνσης και εντολής. Ως προς τούτο, κατανοείται ότι σε συνθήκες που προέχει ο κοινός σκοπός και το καθήκον και όχι η συμμόρφωση στις εντολές της υπερκείμενης βαθμίδας τείνει να αμφισβητείται η αυθεντία της και η ιεραρχία αντικαθίσταται από το δίκτυο, το οποίο προϋποθέτει την οριζόντια συνεργασία και ολοκλήρωση στο πλαίσιο μιας ισότιμης συνεργασίας. Έτσι, ως απόρροια των προαναφερθέντων είναι χρήσιμο να λεχθεί η αξιωματική ρήση του Thayer για το «τέλος της ιεραρχίας»  και την αντικατάστασή της από συναινετικά συστήματα και δομές αφιεραρχημένων σχέσεων (structured nonhierarchy) σε όλες τις κοινωνικές λογικές.

Υποσημειώσεις

[1] Βλ. Α.- Ι. Δ. Μεταξάς, «Πολιτική Επιστήμη – Πολιτική Μεθοδολογία», Αθήνα 2001, σ. 267.

[2] Βλ. Αντ. Μακρυδημήτρης, «Προσεγγίσεις στη Θεωρία των Οργανώσεων», Αθήνα 2004, σ. 140.

[3] Βλ. T. Burns – G. Stakler, «The Management of Innovation», London, Tavistock, 1961.

[4] Βλ. Κ. Σπανού, «Διοίκηση, Πολίτες και Δημοκρατία», Αθήνα 2000, σ. 141.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Burns T.– Stakler G., The Management of Innovation, London, Tavistock, 1961.
• Giddens A., «Οι Συνέπειες της Νεωτερικότητας», εκδ. Κριτική, Αθήνα 2001.
• Habermas J., «Modernity and Postmodernity», New German Critique, 22, 9.
• Habermas J., «The theory of Communicative Action», vol. One, Reason and the Rationalization of Society, Heinemann, London 1984.
• Habermas J., «Ο Μεταεθνικός Αστερισμός», εκδ. Πόλις, Αθήνα 2003.
• Hobsbawn E., «Στους ορίζοντες του 21ου αιώνα: μετά την εποχή των άκρων, συνομιλία με τον Antonio Polito», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2000.
• March J.– Simon H., «Οργανώσεις», εκδ. Κριτική, Αθήνα 2003.
• Morgan G., «Οι όψεις της οργάνωσης», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999.
• Thayer F., An End To Hierarchy and Competition: Administration in the Post – Affluent World, London, New Viewpoints, 1981.
• Μακρυδημήτρης Αντ., «Κράτος και Κοινωνία των Πολιτών», εκδ. Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, Αθήνα 2003.
• Μακρυδημήτρης Αντ., «Προσεγγίσεις στη Θεωρία των Οργανώσεων», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2004.
• Μεταξάς Α.-Ι.Δ., «Πολιτική Επιστήμη – Πολιτική Μεθοδολογία», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα 2001.
• Μιχαλόπουλος Ν., «Οργανωτικός Σχεδιασμός στο πλαίσιο της Θεωρίας των Οργανώσεων», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1994.
• Σπανού Κ., «Διοίκηση, Πολίτες και Δημοκρατία», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2000.