Τσικνοπέμπτη: Πώς βγήκε το όνομά της και τι σημαίνει;

Τσικνοπέμπτη, η ημέρα που όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λιώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο καπνός είναι διάχυτος παντού.
Από αυτή την τσίκνα έχει πάρει το όνομα της η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, της Κρεατινής και ονομάζεται Τσικνοπέμπτη. Η πολυφαγία και το ποτό που συνοδεύει το σημερινό τραπέζι, είναι χαρακτηριστικά της ημέρας. To έθιμο είναι πολύ παλιό και συνδέεται με τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και αργότερα των Ρωμαίων, που θεωρούσαν το φαγοπότι και το γλέντι ιεροτελεστία για την καλή ευφορία της γης την άνοιξη.

Η ημέρα της Πέμπτης επιλέχθηκε ως ημέρα κρεατοφαγίας καθώς παραδοσιακά οι ημέρες νηστείας είναι η Τετάρτη και η Παρασκευή. Θεωρείται η τελευταία ημέρα που καταναλώνεται το κρέας καθώς σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση προμηνύει την έναρξη της Σαρακοστής, της σαρανταήμερης περιόδου νηστείας πριν από το Πάσχα.

Πως γιορταζόταν στα αρχαία και ρωμαϊκά χρόνια και ποιες ονομασίες έλαβε



Αρκετοί μελετητές λαογράφοι πιστεύουν ότι η Τσικνοπέμπτη προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων κατά τις οποίες γιορταζόταν ο θεός Διόνυσος μέσα από τα εκστατικά τελετουργικά με έντονη την παρουσία της βρώσης κρέατος (αρκετές μαρτυρίες αναφέρονται σε διαμελισμό ζωντανών ζώων από τους μύστες), της οινοποσίας και του μασκαρέματος.

Ας μη ξεχνάμε ότι ο θεός Διόνυσος ήταν ο Θεός που εμφανιζόταν πάντα με μάσκα στους ανθρώπους και ονομαζόταν και Λύσιος.

Δηλαδή, επρόκειτο για το Θεό που έλυνε τους ανθρώπους από τα σαρκικά και κοινωνικά δεσμά του καθωσπρεπισμού. Μέσα στο τελετουργικό των διονυσιακών εορτών οι άνθρωποι (κυρίως γυναίκες και δούλοι) απελευθερώνονταν από κάθε δεσμά και- όπως πίστευαν- υψώνονταν προς το Θείο μέσα από την έκσταση που τους προκαλούσε ο έντονος χορός και η μουσική του αυλού και των πρωτόγονων κρουστών οργάνων.

Αποτέλεσμα της έκστασης ήταν η πρόκληση μιας οργιαστικής κατάστασης για την οποία ουδεμία έχουμε μαρτυρία. Κάποιοι αναφέρουν ασύδοτα σεξουαλικά όργια, μέθη και διαμελισμό ζωντανών έμβιων οργανισμών.

Όσα, όμως, γνωρίζουμε τα οφείλουμε σε καλλιτεχνικές αναφορές, στις Βάκχες του Ευριπίδη και σε ελάχιστα κείμενα που δεν έχουν καμία απολύτως επιστημονική γνωμάτευση.

Λουπερκάλια

Μια ρωμαϊκή γιορτή που πιστεύεται ότι επιβίωσε του χριστιανισμού και μοιάζει τόσο με την Τσικνοπέμπτη όσο και την περίοδο της αποκριάς εν γένει ήταν και τα Λουπερκάλια τα οποία λάμβαναν χώρα κάθε Φεβρουάριο και τελούνταν για ευετηριακούς και εξαγνιστικούς λόγους και ήταν αφιερωμένα στο ρωμαίο θεό της γονιμότητας Λούπερκους.

Στη συγκεκριμένη ποιμενική γιορτή οι ρωμαίοι γιόρταζαν το συγκεκριμένο θεό Λούπερκους προστάτη των βοσκών προς τιμήν των ιδρυτών της Ρώμης Ρέμου και Ρωμύλου οι οποίοι και ανατράφηκαν από ένα βοσκό όταν διώχθηκαν από το θείο τους και καπηλευτή του θρόνου Αμόλλιο και έζησαν θηλάζοντας μια λύκαινα.

Σύμφωνα με άλλες αναφορές η γιορτή των Ρωμαίων μιμείτο παλαιότερες ελληνικές γιορτές προς τιμήν του Πάνα οι οποίες διασώθηκαν και εισήχθησαν στην Ιταλία από τους πρώτους Αρκάδες Έλληνες που είχαν μετοικήσει στην εκεί περιοχή.

Ο μύθος, μάλιστα, φέρει ως πρώτο εισηγητή των ευετηριακών εορτών της γονιμότητας τον Εύανδρο από την Αρκαδία και τη μητέρα του Νικοστράτη.

Τα Λουπερκάλια πραγματοποιούνταν κάθε Φεβρουάριο (μήνα εξαγνισμού των Ρωμαίων) και γιορτάζονταν με τη θυσία κριαριών, αμνών και κατσικιών.

Ο Ιερέας μετά τη σφαγή έβαφε με αίμα από τα θυσιαζόμενα ζώα ένα σπαθί με το οποίο ακουμπούσε τα κεφάλια των ευγενών νέων.

Έπειτα, οργανώνονταν μεγάλα γλέντια με βρώση κρέατος και οινοποσίας με τους συμμετέχοντες να μεταμφιέζονται φορώντας τα δέρματα των σφαγμένων ζώων και να τρέχουν ημίγυμνοι ανάμεσα στους πολίτες στις πόλεις με έντονη διάθεση για σκώμματα και αστεϊσμούς.

Στα χέρια τους κρατούσαν λωρίδες από το δέρμα των ζώων με τις οποίες χτυπούσαν ελαφρά τις γυναίκες προκειμένου να γίνουν γόνιμες και να γεννήσουν πολλά παιδιά.

Σατουρνάλια ή Κρόνια

Η ρωμαϊκή γιορτή των Σατουρναλίων ήταν αφιερωμένη στο Θεό Σατούρνους – τον Έλληνα Θεό Κρόνο- πραγματοποιείτο κάθε Δεκέμβρη και διαρκούσε μία εβδομάδα εντός της οποίας –σύμφωνα με τους πατέρες της χριστιανικής εκκλησίας- λάμβανα χώρα θυσίες ζώων, κρεοφαγία, έντονες ερωτικές ακολασίες, οινοποσία με τη συμμετοχή των πολιτών, των αρχόντων και των δούλων.

Τα Σατουρνάλια ήταν η πιστή αντιγραφή της αρχαιοελληνικής γιορτής των Κρονίων η οποία εορταζόταν προς τιμή του Θεού Κρόνου τους καλοκαιρινούς μήνες.

Επρόκειτο για μια γιορτή ερωτικών παρεκτροπών, μέθης, θυσιών και κρεοφαγίας με τη συμμετοχή δούλων και αρχόντων. Ήταν η μέρα όπου οι δούλοι αποκτούσαν δικαιώματα και μπορούσαν να μετέχουν στους εορτασμούς και στις ακολασίες με τους υπόλοιπους ελέυθερους πολίτες.








Γιορτάζεται 11 ημέρες πριν από την Καθαρά Δευτέρα και σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη της Αποκριάς. Αντίστοιχες γιορτές υπάρχουν και σε άλλες χώρες όπως στη Γερμανία με την «Weiberfastnacht» και στη Γαλλία με την «Mardi Gras», δηλαδή τη «Λιπαρή Τρίτη». Το έθιμο αυτό γιορτάζεται με χλιδή και καρναβαλικές εκδηλώσεις και σε παλιές γαλλόφωνες περιοχές, όπως είναι η Νέα Ορλεάνη.


Παραδοσιακά έθιμα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας

Κάθε περιοχή της Ελλάδας γιορτάζει με το δικό της τρόπο την Τσικνοπέμπτη. Πέρα από το παραδοσιακό ψήσιμο των κρεάτων, αναπτύχθηκαν ξεχωριστά έθιμα σε κάθε περιοχή. Ξεκινώντας από το βορά της χώρας, στην Κομοτηνή η παράδοση αναφέρει ότι τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν φαγώσιμα δώρα. Συγκεκριμένα, ο άντρας πρέπει να στείλει τον «κούρκο», δηλαδή μία κότα, και η γυναίκα μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Οι νοικοκυρές καίνε μια κότα για να τη φάει η οικογένεια την Κυριακή της Αποκριάς.




Γενίτσαροι και Μπούλες

Στις Σέρρες γιορτάζουν με μεγάλες φωτιές, στις οποίες, αφού ψήσουν το κρέας, οι πιο τολμηροί πηδούν ανάμεσα από τις φλόγες. Τα «προξενιά» ακολουθούν μετά το ψήσιμο, όπου κάποιος αναλαμβάνει να αναμείξει τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

Στη Νάουσα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία Καρατάσου πρωταγωνιστές και γιορτάζουν με πρωταγωνιστές τους «Γενίτσαρους» και τις «Μπούλες». Είναι ένα χορευτικό δρώμενο όπου συμμετέχουν μόνο νέοι άνδρες. Ακόμα και τη γυναικεία μορφή, τη νύφη-μπούλα, την υποδύεται πάντα άνδρας.




Το ποδηλατικό καρναβάλι

Στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία 9 χρόνια διοργανώνεται το Ποδηλατικό Καρναβάλι, στο οποίο παντρεύεται η παράδοση του Καρναβαλιού, με την αναβίωση της παράδοσης του ποδηλάτου στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια ποδηλατική, περιβαλλοντική και κοινωνική δράση, στην οποία πραγματοποιείται παρέλαση μεταμφιεσμένων ποδηλατιστών, με θεματικές ομάδες και αποκριάτικα άρματα συμβολικού και σατυρικού χαρακτήρα, συνοδευόμενα από τον Βασιλιά Καρνάβαλο. Το φετινό κεντρικό θέμα του Ποδηλατικού Καρναβαλιού είναι η «Πλαστικομανία».




Τα κερκυραϊκό έθιμο των «Κουτσομπολιών»

Στην Πάτρα υπάρχει το έθιμο της Γιαννούλας της Κουλουρούς. Σύμφωνα με την παράδοση ο ναύαρχος Ουίλσον έρχεται να παντρευτεί την Γιαννούλα και αυτή τον περιμένει μάταια στο λιμάνι. Γι αυτό την Τσικνοπέμπτη οι Πατρινοί ντύνουν κάποιον νύφη, ή βάζουν ένα ομοίωμα νύφης στο λιμάνι και διασκεδάζουν γύρω του. Σε όλη την περιφέρεια της Πελοποννήσου, την Τσικνοπέμπτη σφάζουν χοιρινά από τα οποία φτιάχνουν διάφορα άλλα τρόφιμα, όπως πηχτή, , λουκάνικα, γουρναλοιφή παστό και τσιγαρίδες. Οι τσιγαρίδες είναι το τραγανό υπόλειμμα του χοιρινού λίπους μαζί με κρέας αφού έχει αφαιρεθεί από το καζάνι το καθαρό λίπος.

Στην Κέρκυρα υπάρχει η παράδοση από τα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια» ή αλλιώς «Κουτσομπολιά» ή «Πέτε Γόλια». Είναι ένα έθιμο που ανήκει στην παλιά πόλη της Κέρκυρας. Η πετεγολέτσα ή πετεγουλιό, σύμφωνα με τους ντόπιους, είναι η συνήθεια του κουτσομπολιού. Στο κέντρο της πόλης στήνεται κάτι σαν «θεατρικό», όπου οι ντόπιοι υποδύονται τους κουτσομπόληδες με σπαρταριστικές ιστορίες.

Στη Θήβα γιορτάζουν με το «βλάχικο γάμο», που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με τον γάμο και ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων.

Στα νησιά αναπτύχθηκαν ξεχωριστά έθιμα και παραδόσεις.

Στην Ιο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν τη Χώρα και επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα, ενώ στον Πόρο, η παράδοση επιβάλλει στους νέους να κλέψουν ένα μακαρόνι, το οποίο θα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτού