Ενστάσεις Δούκουρη για την αναθηματική στήλη στο μνημείο του Αφανή Ναύτη

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ ΠΟΥ ΤΗ ΒΡΕΧΟΥΝ ΚΥΜΑΤΑ ΑΠ’ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ  Η ΑΛΛΙΩΣ  ΠΩΣ ΑΛΛΟΙΩΝΕΤΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΟΤΑΝ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΒΙΑΣΤΙΚΑ  ΠΡΟΧΕΙΡΑ ΚΑΙ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΑ
Βασίλης Ν. Δούκουρης

«Το παρελθόν δεν αλλάζει, μπορεί όμως ν’ αλλάξει ο τρόπος που το βλέπουμε. Καιρός να το δούμε με νηφάλια, κριτική ματιά και, όσο γίνεται, με διάθεση κατανόησης και συγνώμης για τα σφάλματα που κάναμε». (Ρόδης Ρούφος)

Κάθε απόπειρα να ορίσουμε το ρόλο της κοινωνικής μας μνήμης, αναφορικά με την ανθρώπινη δραστηριότητα του παρελθόντος, είναι, εκ των πραγμάτων, ευπρόσδεκτη, ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν αυτή η απόπειρα καταλήγει στην ανέγερση κάποιου μνημείου, το οποίο αναδεικνύει ανθρώπινες ενότητες εθνικού, κοινωνι­κού, ιδεολογικού ή επαγγελματικού χαρακτήρα. Τότε, ο κοινωνικός μας χώρος, αποκτά τη δυνατότητα να εκδηλώνει μαζικά, συνήθως με κάποιο τελετουργικό τυπικό (θρησκευτικό ή πολιτικό), την προσήλωσή του στις αρχές ανθρώπων, που κατευθύνθηκαν στο θάνατο, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, μεστό σε μηνύματα και συμβολισμούς, για το σημερινό άνθρωπο.

Ένα τέτοιο εγχείρημα, υλοποιήθηκε στη Λίμνη, σε απογευματινή ώρα της ημέρας της Εθνικής μας εορτής (25η Μαρτίου 2016). Επρόκειτο για τα αποκαλυπτήρια αναθηματικής στήλης με ονόματα Λιμνιωτών ναυτικών που έχασαν τη ζωή τους, σε πολεμική ή ειρηνική περίοδο, κατά την άσκηση των ναυτικών τους καθηκόντων. Το όλο εγχείρημα, ξεχωριστής, πράγματι, σημασίας για αυτόν το ναυτότοπο που ακούει στο όνομα της Λίμνης, το υλοποίησε, ως θεσμικός φορέας, ο Δήμος Μαντουδίου - Λίμνης - Αγίας Άννας, με απόφαση του Δημοτικού του Συμβουλίου στις 26/1/2016 (Συζήτηση θέματος υπ. αριθμ. 4: Αίτημα πολιτών για τοποθέτηση πλακέτας στο μνημείο του Αφανή Ναύτη στην Λίμνη).

Όπως προείπα, η υλοποίηση του εν λόγω εγχειρήματος, αποκτά ξεχωριστή σημασία, καθώς έρχεται να λειτουργήσει ενισχυτικά σε ό,τι αναδεικνύει τη μοναδικότητα αυτού του ναυτότοπου της Β. Εύβοιας. Παράλληλα, όμως, η αναθηματική στήλη, αποκτά και διδακτική σημασία, καθώς, οπτικοποιεί, ουσιαστικά, τη ναυτική ιστορία της πόλης. Στο σκέλος, λοιπόν, που εμπλέκονται στην αναθηματική στήλη η ιστορία και ο διδακτικός ρόλος της, ας μου επιτραπεί, στο όνομα της εικοσαετούς μου παρουσίας και προσφοράς στα ιστορικά πράγματα αυτού του τόπου, να καταθέσω ορισμένες ενστάσεις μου, οι οποίες, κατά την ταπεινή μου άποψη, θα δημιουργήσουν περιβάλλον γόνιμου προβληματισμού για το όλο θέμα.
Θα ξεκινήσω, φίλες και φίλοι, τις ενστάσεις μου, καταγράφοντας, αρχικά, την αντινομία που παρουσιάζεται μεταξύ δύο γραπτών κειμένων, σχετικών με την αναθηματική στήλη. Το πρώτο κείμενο είναι η αίτηση που κατατέθηκε στο Δ.Σ του Δήμου από ομάδα πολιτών της Λίμνης, με ημερομηνία 10/11/2015, και αίτημα: «την τοποθέτηση πλακέτας στο μνημείο Αφανή Ναύτη στη Λίμνη». Στο κείμενο της αίτησης, όπως και σε αυτό της απόφασης του Δ.Σ του Δήμου, η οποία πάρθηκε στη συνέχεια, αναφέρεται ρητά και κατηγορηματικά ότι στην αναθηματική στήλη θα αναγράφονταν τα ονόματα των Λιμνιωτών ναυτικών που υπήρξαν θύματα πολεμικών ενεργειών στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου: (μεταφέρω ακριβώς από το κείμενο των πρακτικών: «στην μνήμην των θανόντων Λιμνιωτών στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο» (ειλικρινά, ακόμη και σήμερα, εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω αυτόν το χρονικό διαχωρισμό και τον περιορισμό που τέθηκε στη συλλογική και ενιαία μνήμη αυτού του τόπου). Στη συνέχεια δε της αίτησης, δηλώνεται από τους μελλοντικούς συντάκτες της στήλης η πρόθεσή τους να συμπεριλάβουν σ’ αυτήν και τα ονόματα «των θανόντων ναυτικών στο Εμπορικό ναυτικό εν ώρα εργασίας»!! (ποιας περιόδου άραγε;)
Ανατρέχοντας, τώρα, στην επικεφαλίδα της αναθηματικής στήλης -στο εγχάρακτο, δηλαδή, κείμενο το οποίο προηγείται των ονομάτων- διαπιστώνει κανείς, αμέσως, την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς σε Λιμνιώτες ναυτικούς, θύματα πολεμικής δράσης στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντί αυτού υπάρχει η γενικόλογη αναφορά: για απολεσθέντες «εν τοις ιεροίς του Έθνους αγώσι». Αναφορικά δε με τους «απολεσθέντες εν καιρώ εμπορικής ναυτιλίας», για όσους γνωρίζουν καλύτερα το ονοματολόγιο της Λίμνης, η περαιτέρω ανάγνωση της αναθηματικής στήλης αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων και ονόματα όχι ναυτικών, αλλά απλών πολιτών, οι οποίοι είχαν την οικτρή τύχη να χάσουν τη ζωή τους σε ναυάγια. Άραγε τι συνέβη και υπήρξε τέτοια αλλαγή στο χρονικό προσανατολισμό του περιεχομένου και των στόχων της στήλης από τους συντάκτες της; Και αφού πραγματοποιήθηκε αυτή η χρονική μετακύλιση (Βλέπε: «εν τοις ιεροίς του Έθνους αγώσι»), γιατί δεν συμπεριλήφθηκαν και τα ονόματα εκείνων των Λιμνιωτών ναυτικών που έπεσαν στην Επανάσταση του 21 και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (πιστέψτε με έχουμε αρκετούς), έτσι ώστε η αναθηματική στήλη να αποτελέσει εξαρχής και γι’ αυτούς, μνημόσυνο, ανά τους αιώνες; Τέλος, και σε σχέση με το διδακτικό ρόλο της στήλης, οι συντάκτες της άραγε πιστεύουν ότι, τόσο οι μικροί μαθητές, όσο και οι απλοί επισκέπτες θα αποκομίζουν τις καλύτερες εντυπώσεις για το ένδοξο ναυτικό παρελθόν της Λίμνης, όταν με σεβασμό θα στέκονται εμπρός της;
Η δεύτερη ένστασή μου, τώρα, αφορά την ακαταλληλότητα του χώρου, ο οποίος επιλέχθηκε για την εναπόθεση και ανάρτηση της αναθηματικής στήλης. Το μνημείο το αφιερωμένο στο Λιμνιώτη «αφανή ναύτη», φιλοτεχνήθηκε και ορθώθηκε στον εκεί χώρο, έτσι ώστε να ανακινεί και να συντηρεί συμβολικές διαδικασίες μνήμης για τη ναυτική Λίμνη. Οι μόνες προσθήκες που είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν στο εν λόγω μνημείο αφορούν είτε τόπους ναυαγίων, που κόστισαν τη ζωή σε Λιμνιώτες ναυτικούς ή λιμάνια, στα οποία κατέπλεαν τα Λιμνιώτικα καράβια.
Οποιαδήποτε άλλη προσθήκη, ιδιαίτερα ονομάτων, αλλοιώνει αυτόματα το ορισμό του αφανή, του ανώνυμου, του άγνωστου Λιμνιώτη ναύτη. (Για να το καταλάβουμε, ας φέρουμε στο μυαλό μας την εικόνα του μνημείου του «άγνωστου στρατιώτη» στη Αθήνα, όπου αναγράφονται μόνον οι τόποι όπου ο Ελληνισμός μεγαλούργησε). Γιατί, λοιπόν, επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος χώρος; Αν επιδιώχθηκε να λειτουργεί η νέα στήλη συμπληρωματικά ως προς το κυρίως μνημείο, η σκέψη είναι ολότελα λανθασμένη. Το μνημείο του «αφανή ναύτη», εκ των πραγμάτων, δεν το έχει ανάγκη. Αν πάλι επιδιώχθηκε η ανάδειξη της νέας αναθηματικής στήλης, με την ανάρτησή της στο πίσω μέρος του μνημείου του «αφανή ναύτη», συγγνώμη, αλλά φοβούμαι ότι προσβάλλονται οι απολεσθέντες ναυτικοί.
Και προχωρώ στην τρίτη και τελευταία ένστασή μου, η οποία έχει να κάνει, φίλες και φίλοι, με τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύθηκε η ομάδα των πολιτών, που ανέλαβε να φέρει σε πέρας αυτό το μνημόσυνο των απολεσθέντων ναυτικών της Λίμνης. Εκ προοιμίου δηλώνεται, εδώ, ότι η σύνταξη μιας αναθηματικής πλάκας αποτελεί, ουσιαστικά, συγγραφή και κατάθεση ιστορίας, που απευθύνεται στην τωρινή, αλλά και στις επόμενες γενιές, και επομένως απαιτείται η δέουσα προσοχή και ο σεβασμός σε αυτό καθαυτό το γεγονός. Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς ότι οι εμπλεκόμενοι, με το όλο θέμα, πολίτες, για να καταφέρουν να συγκεντρώσουν τα ονόματα των απολεσθέντων ναυτικών, θα έρχονταν, αναμφισβήτητα, σε επαφή με κάποιους καθ’ ύλην αρμόδιους φορείς, όπως για παράδειγμα τα κατά τόπους Λιμεναρχεία της Εύβοιας, την κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκίδας, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Χαλκίδα, φορείς, δηλαδή, που διαθέτουν αρχειακό και εφημεριδικό υλικό, και μπορούν να προμηθεύσουν στους ενδιαφερόμενους πληροφορίες σχετικές με το θέμα. Εξ’ όσων γνωρίζω -και πιστέψτε το λόγο μου, διότι ερεύνησα το θέμα- οι παραπάνω φορείς ουδέποτε ερωτήθηκαν σχετικά και από κανέναν, παρόλο που υπήρξε ρητή κατευθυντήρια γραμμή από το Δ.Σ του Δήμου (στην απόφαση της 26ης/1/2016), όπως το θέμα «εξετασθεί με κάθε λεπτομέρεια και εξακριβωθεί η ορθότητα των στοιχείων που θα αναφέρονται σ’ αυτήν».
Ύστερα από τα παραπάνω, εύλογα θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι τα μέλη της ομάδας των πολιτών που ασχολήθηκαν με την καταγραφή των ναυτικών που έπεσαν την ώρα του καθήκοντος θα απευθύνθηκαν, οπωσδήποτε, στο εδώ παράρτημα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στο Τοπικό Αρχείο Λίμνης, το οποίο λειτουργεί, εδώ και 17 συναπτά έτη, με συνέπεια στην υπηρεσία της ιστορίας της Λίμνης και το οποίο διαθέτει πλουσιότατο αρχειακό υλικό -ναι πλουσιότατο- αναφορικά με τις απώλειες που μέτρησε η Λίμνη στις θάλασσες του κόσμου. Μάλιστα, το υλικό αυτό, που βρίσκεται στη διάθεση κάθε πολίτη, έχει αποτυπωθεί, εδώ και 10 χρόνια, με σαφήνεια στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας των Γ.Α.Κ. Λίμνης, στη διεύθυνση: http://gak-limn.eyv.sch.gr/archsyl3.html > ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ > ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙO ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΑΙΩΝ - ΛΙΜΝΗΣ - ΕΛΥΜΝΙΩΝ. Αναφέρω ενδεικτικά, εδώ, ορισμένες μόνον αρχειακές ενότητες, όπως: ΑΙΦΝΙΔΙΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ – ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ - ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΩΝ. ΦΑΚ: 1 (1849-1950), ΛΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ: ΦΑΚ: 3 (1871-1967), ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ - ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Ν.Α.Τ. ΦΑΚ: 9 (1835 – 1950), στις οποίες ο ενδιαφερόμενος μπορεί να εντοπίσει απολεσθέντες Λιμνιώτες ναυτικούς, κατά την ώρα του καθήκοντος.

Δυστυχώς, όμως, φίλες και φίλοι, ακόμη και το Τοπικό Αρχείο Λίμνης, αυτό το θησαυροφυλάκιο της ιστορίας του τόπου, αγνοήθηκε από τους πολίτες που ενεπλάκησαν με το όλο θέμα της σύνταξης της αναθηματικής στήλης. Το αξιοπερίεργο, μάλιστα, είναι, ότι μεταξύ τους υπήρχαν και άτομα που η τύχη τους ευλόγησε, κάποια στιγμή στο παρελθόν, να γνωρίσουν και να ψηλαφίσουν το συγκλονιστικό περιεχόμενο του αρχείου μας. Έτσι, στέρησαν, πιστεύω όμως προσωρινά, το αιώνιο μνημόσυνο σε αρκετούς Λιμνιώτες ναυτικούς, που έχασαν τη ζωή τους την ώρα του θαλάσσιου καθήκοντος. Αναρωτιέμαι όμως! Για το ίδιο ζήτημα θα επεφύλασσαν, άραγε, παρόμοια στάση προς το Τοπικό Αρχείο Λίμνης, αν τύγχανε να το διευθύνει εκείνος ο πρώτος άμισθος Διευθυντής του, ο αείμνηστος Παναγιώτης Μπενετής, ο οποίος χρημάτισε για δεκαετίες Πλοίαρχος του Ε.Ν;
Ως ένα ελάχιστο φόρο τιμής, λοιπόν, και ως ένα πρώτο ιστορικό μνημόσυνο, για εκείνους τους Λιμνιώτες ναυτικούς που έπεσαν στις επάλξεις των κυμάτων, αλλά δεν είχαν την τύχη να καταγραφούν σε κάποια αναθηματική στήλη, θα καταθέσω εδώ, για πρώτη φόρα, τα ονόματά τους, το χρόνο του θανάτου τους, καθώς και τη θάλασσα, που τους πήρε στην αγκαλιά της. Πρόκειται για τα αποτελέσματα μιας προσωπικής έρευνας για τη ναυτιλία της Λίμνης, σε ελληνικά και ξένα αρχεία, εφημερίδες και βιβλιογραφία, η οποία άρχισε πριν από 15 χρόνια και ακόμη συνεχίζεται.
- Παντελής Μαργαζιώτης. Πνίγηκε στα 1858 στο Δούναβη, στη διάρκεια ελιγμών του πλοίου στο οποίο υπηρετούσε.
- Γεώργιος Κουκοβίνος. Πνίγηκε στα 1879, την ώρα που το πλοίο του περνούσε το Κανδήλι.
- Αργύρης Παπαργύρης. Πνίγηκε στα 1880, όταν η ιδιόκτητη βρατσέρα του (Άγιος Νικόλαος) ναυάγησε στον Άγιο Ευστράτιο.
- Δημήτριος Φλωρογιάννης και ο υιός του Νικόλαος. Πνίγηκαν στα 1882, ανοικτά της Αταλάντης, στη διάρκεια μεταφοράς προϊόντων στη Λίμνη, όταν το ιστιοφόρο τους, τύπου βάρκας, έπεσε σε μεγάλη τρικυμία.
- Νικόλαος Βλαχούτσικος. Πνίγηκε στα 1887, στην Τρίπολη της Λιβύης, κατά τη διάρκεια ταξιδιού.
- Ιωάννης Χασάπης. Πνίγηκε στα 1894 στη Μασσαλία, στην προσπάθειά του να διασώσει συνάδελφό του Άγγλο ναυτικό, που πνιγόταν (προσέξτε μία ιδιαίτερα σπάνια εκδήλωση αυτοθυσίας).
- Σταμούλης Κουρκουβάς. Πνίγηκε στα 1906, στη διάρκεια ταξιδιού του πλοίου του από την Αμερική προς το Κάρντιφ.
Και για να ολοκληρωθεί, φίλες και φίλοι, το μικρό αυτό μνημόσυνο, αναφέρω περιληπτικά και την περίπτωση εκείνου του Λιμνιώτικου ατμόπλοιου, ονόματι Βιργινία, το οποίο βυθίστηκε στα 1915, από τορπίλη αυστριακού υποβρυχίου, έξω από την Τεργέστη, συμπαρασύροντας στον υγρό του τάφο όλους τους ναυτικούς του, οι οποίοι, σημειωτέον, ήταν Λιμνιώτες. Όμως, για αυτό το τελευταίο περιστατικό θα μιλήσουμε διεξοδικότερα σε ειδική ημερίδα, την οποία θα διοργανώσουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τοπικό Αρχείο Λίμνης, σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Φίλες και φίλοι, κάπου εδώ τελειώνει ο αμητός ορισμένων ακόμη αειναυτών της Λίμνης. Είναι μία λιτή κατάθεση-προσφορά του Τοπικού Αρχείου Λίμνης στη ναυτοσύνη του τόπου, αλλά δεν είναι η τελευταία. Παράλληλα είναι και η εκφορά κάποιων προσωπικών μου απόψεων, γύρω από το θέμα της αναθηματικής πλάκας, η οποία αναρτήθηκε στο μνημείο του «αφανή ναύτη».


Επειδή δε νομίζω ότι είναι αργά να ξαναγράψουμε συλλογικά αυτή τη φορά, το κομμάτι αυτό της ναυτικής ιστορίας της Λίμνης, καλώ τους εμπλεκόμενους όλων των πλευρών, να ενεργήσουν στο εξής όπως πρέπει.


Υ.Γ.: Για τους γνωρίζοντες: Η πρόθεση εν συντάσσεται πάντοτε με δοτική.

Με εκτίμηση και ευχαριστίες για τη φιλοξενία
Δρ. Βασίλης Ν. Δούκουρης Προϊστάμενος των Γ.Α.Κ. - Τοπικό Αρχείο Λίμνης

Διαβάστε επίσεις

Πλακέτα στο μνημείο του Αφανή Ναύτη εις μνήμην των θανόντων Λιμνιωτών εφόσον εξακριβωθεί η ορθότητα των ιστορικών στοιχείων