Βέττας Ιωάννης: Δεν είμαστε Βλάχοι

Απο Προεδρο Συλλογου Σαρακατσαναιων Μαντουδιου Ιωαννη Βεττα
Κυκλοφορουν τον τελευταιο καιρο στο διαδικτυο ανιστορητα και κακοβουλα στοιχεια που εχουν να κανουν με τους Σαρακατσανους της περιοχης μας. Τους εμφανιζουν οτι ειναι βλαχοι στην καταγωγη. Βλαχοι στην περιοχη μας δεν ηρθαν ποτε αρα δεν μπορει και να υπαρχουν.
Η διαφορα ειναι οτι αποκαλουσαν τους Σαρακατσανους βλαχους γιατι πριν το 1990 δεν γνωριζαν την πραγματικη τους ταυτοτητα και την ιστορια τους κι επειδη ηταν κτηνοτροφοι και ζουσαν απομονωμενοι . Με την ιδρυση του Συλλογου Σαρακατσαναιων το 1993, με αναφορες ντοπιων ανθρωπων Σαρακατσανων αλλα και με ιστορικα ντοκουμεντα αποκατασταθηκε η αληθεια. Κυκλοφορει απο στομα σε στομα οτι καποια σοϊα Σαρακατσαναιων ντοπιων οτι εχουν ερθει εδω στην ΒΚ Ευβοια απο μερη που ηταν και κατοικουνταν απο βλαχους. Μπορει και να ειναι ετσι.Ξερουμε ομως οτι οι βλαχοι κατοικουσαν σε χωρια και το καλοκαιρι ανεβαιναν και αυτοι στα βουνα για να βρουν τροφη για τα ζωντανα τους.
Ομως ηταν ντοπιοι κατοικοι και δεν ηταν σαν τους Σαρακατσαναιους νομαδες κτηνοτροφοι, που γυριζαν ολη την Ελλαδα. Σημερα ηταν εδω και αυριο σε αλλο μερος. Αρα απο το μερος που εφυγαν καποτε οι παππουδες εκαναν τα κονακια για λιγο καιρο και μετα εφευγαν για αλλου.
Ετσι και οι δικοι μας παππουδες ηρθαν και εγκατασταθηκαν καποτε εδω προχειρα αλλα η εξελιξη της κοινωνιας την δεκαετια του 40 τους αναγκασαν να μεινουν σε μονιμη κατοικια.
Για να τεκμηριωσει καποιος την καταγωγη του πρεπει να εχει μερικα βασικα στοιχεια που να τον χαρακτηριζουν:
1) Γλωσσα : η γλωσσα των Σαρακατσανων παρεμεινε αναλλοιωτη στους αιωνες κουβαλωντας την αρχαια ελληνικη γλωσσα, λογω της απομονωσης τους απο τον υπολοιπο κοσμο. Αντιθετως οι βλαχοι μιλουν την δικη τους βλαχικη γλωσσα και εχουν αλλα ηθη και εθιμα.
2) Οι Σαρακατσανοι ηταν νομαδες - κτηνοτροφοι.
3) Τα τραγουδια των Σαρακατσανων μιλουν για την δουλεια τους, τα κονακια τους και την φυση.
4) Η Σαρακατσανικη φορεσια δεν μοιαζει καθολου με των Βλαχων.
5) Χοροι: Αλλους χορους εχουν οι Βλαχοι και αλλους οι Σαρακατσαναιοι.
6) Οι Σαρακατσαναιοι παντρευοταν με Σαρακατσανες.
Μετα τον πολεμο ομως κατοικωντας με ρον υπολοιπο κοσμο στα χωρια παντρευοταν και περα απο την ρατσα τους.
Για να κλειστουν τα στοματα καποιων καλο θα ηταν να διαβασουν μερικα ιστορικα βιβλια που εχουν σχεση με τους Σαρακατσαναιους ή να χρησιμοποιησουν το διαδικτυο σαν μεσο ενημερωσης και ΟΧΙ δυσφημησης!!!

Με εκτιμηση,

Ο Προεδρος του Συλλογου Σαρακατσαναιων Μαντουδιου

Βεττας Ιωάννης

_________________


Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια


Οι Σαρακατσάνοι, γνωστοί και ως Καρακατσάνοι ή Σαρακατσαναίοι, είναι ελληνική νομαδική φυλή που βρίσκεται διασκορπισμένη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των Σαρακατσάνων έχει εγκαταλείψει το νομαδικό βίο και ζει μόνιμα στα χωριά όπου ασχολείται με την κτηνοτροφία, ενώ οι απόγονοί τους έχουν εγκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μικρός αριθμός Σαρακατσάνων βρίσκεται επίσης στη Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ. Επιπλέον οι Σαρακατσανοι έκαναν κάποιες εξεγέρσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Προέλευση ονόματος

Ως προς την ονομασία των Σαρακατσάνων υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη από αυτές, το όνομα Σαρακατσάνος έχει τουρκική προέλευση και είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από το kara (καρά) που σημαίνει «μαύρος, μαυροντυμένος» και το kacan (κατσάν) που σημαίνει «φυγάς, ανυπότακτος». Έτσι από το Karakacan (Καρακατσάν) προήλθε με παραφθορά η λέξη Σαρακατσάνος. Ο λόγος για την ονομασία αυτή είναι ότι οι Σαρακατσάνοι μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης φορούσαν μαύρη ενδυμασία ως ένδειξη πένθους, ενώ έσφαζαν τα λευκά πρόβατα και κρατούσαν μόνο τα μαύρα. Επίσης κατέφυγαν ως κλέφτες στα βουνά ώστε να μην υποταχθούν στον κατακτητή και να τον πολεμούν από εκεί. Έτσι οι Τούρκοι τους προσέδωσαν την ονομασία Καρακατσάν, δηλαδή «μαύρος φυγάς». Οι ίδιοι οι Σαρακατσάνοι άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό το όνομα μετά το 1812, το οποίο είναι σχετικά νέο, προσδιορίζοντας έναν λαό που προϋπήρχε του ονόματος.

Κοιτίδα

Κοιτίδα των Σαρακατσάνων θεωρείται ως επί το πλείστον ο ορεινός όγκος της Πίνδου, όπου κατοίκησαν μετά το 1400 και την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς Τούρκους. Οι παλιότεροι αναφέρουν ως πατρίδα τους την περιοχή των Αγράφων ή της Άρτας όπου οι Σαρακατσάνοι κατοίκησαν περίπου μέχρι το 1812. Από αυτή την αφετηρία μετακινούνταν στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε άλλες βαλκανικές χώρες μαζί με τα ποίμνιά τους. Εικάζεται ότι ο διασκορπισμός των Σαρακατσάνων έγινε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ιδίως την εποχή του Αλή Πασά μεταξύ 1788 και 1821, όταν αυτός είχε τις μεγάλες συγκρούσεις με τους Σουλιώτες και τον Αντώνη Κατσαντώνη, Σαρακατσάνο οπλαρχηγό, αλλά και κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τότε οι Σαρακατσάνοι μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις, στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία, αλλά και στις σημερινές περιοχές της Βουλγαρίας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και γενικότερα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, καθώς ο ενιαίος γεωγραφικός χώρος του τότε Οθωμανικού κράτους επέτρεπε άνετα αυτές τις μετακινήσεις. Παρόλα αυτά, υπάρχει η άποψη ότι οι Σαρακατσάνοι, ανέκαθεν ήταν νομάδες, καταγόμενοι από προϊστορικούς πληθυσμούς της Ηπείρου που είχαν ανάλογο τρόπο ζωής (ήταν ποιμένες κι είχαν τις χαρακτηριστικές καλύβες - κονάκια).

Καταγωγή

Η καταγωγή των Σαρακατσάνων έχει απασχολήσει τους ερευνητές, ιστορικούς, γλωσσολόγους και λαογράφους, με μία μεγάλη μερίδα από αυτούς να αποφαίνεται πως οι Σαρακατσάνοι είναι ελληνικό φύλο, καταγόμενο πιθανώς από παλαιούς ποιμενικούς πληθυσμούς. Μια δημοφιλής θεωρία που βασίζεται στη γλωσσολογία και τον υλικό πολιτισμό τους, υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι κατάγονται από δωρικά φύλα,[1] τα οποία έμειναν απομονωμένα για αιώνες στους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής Ελλάδας,[2] κυρίως στην ραχοκοκαλιά της Πίνδου και των απολήξεών της που αποτελεί την κοιτίδα τόσο των Δωριέων όσο και των Σαρακατσάνων. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ υποστηρίζει τη δωρική καταγωγή των Σαρακατσάνων υπογραμμίζοντας πως τα γεωμετρικά σχέδια στην κεραμεική των Δωριέων διασώζονται μέχρι σήμερα στα σχέδια που κοσμούν τις παραδοσιακές σαρακατσάνικες ενδυμασίες.[3][4]


Ο πρώτος επιστήμονας που μελέτησε εκτενώς τους Σαρακατσάνους είναι ο Δανός γλωσσολόγος Κάρστεν Χεγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 και μελέτησε τη διάλεκτο και τις παραδόσεις τους. Ο Χεγκ υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι είναι αρχαιοελληνικό φύλο και προσπάθησε να βρει παραδείγματα νομαδισμού στην αρχαία Ελλάδα.[5] Ο Άγγλος ιστορικός και ανθρωπολόγος Τζον Κάμπελ έζησε και μελέτησε τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου το 1955, ακολουθώντας το νομαδικό τους βίο και κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά το τσελιγκάτο και τη δομή της οικογένειας. Υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι πρέπει να ζούσαν πάντα στις ίδιες συνθήκες και στις ίδιες περιοχές, όπως και επί των ημερών του, και υπογραμμίζει τις διαφορές τους από τους Βλάχους.
Ο Στέφανος Γρανίτσας χαρακτηρίζει τους Σαρακατσάνους ως τους «καταλαγότερους Έλληνες»,[6] ο καθηγητής Δημήτρης Γεωργακάς απέδειξε ότι η σαρακατσάνικη διάλεκτος είναι απαλλαγμένη από ξενισμούς και τους θεωρεί επίσης αρχαίο νομαδικό φύλο, ενώ η εθνογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη, η οποία επίσης έζησε με τους Σαρακατσάνους, υποστηρίζει την καταγωγή τους από νομαδικά φύλα της αρχαίας Ελλάδας, τονίζοντας την ομοιότητα της σαρακατσάνικης τέχνης με την τέχνη της Γεωμετρικής εποχής. Χαρακτηριστικά αναφέρει για τους Σαρακατσάνους:[7]

«Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία. Περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα, αυτοί είναι οι Σαρακατσάνοι. Ζούνε στους κάμπους τον χειμώνα κι ανεβαίνουν στα βουνά το καλοκαίρι. Η ζωή τους είναι ένα ταξίδι, μια αδιάκοπη μετακίνηση».
Κάποιοι ερευνητές όπως ο Theodor Capidan και ο Γιώργος Έξαρχος θεωρούν τους Σαρακατσάνους «εξελληνισμένους Βλάχους». Αντιθέτως, ο Γερμανός περιηγητής Gustav Weigand γράφει:[8] «Ορισμένοι Αρωμούνοι πιστεύουν ακόμα ότι οι «Σαρακατσάνοι» (ή Καρακατσάνοι), ελληνόφωνοι βοσκοί της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας που ζουν στην εξοχή και που φοράν μια στολή που μοιάζει μ' αυτήν των Φαρσεριωτών, είναι αρωμουνικής καταγωγής. Εγώ με βάση τα χαρακτηριστικά τους και τον τρόπο ζωής τους, τους θεωρώ γνήσιους Έλληνες».

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στον Τομέα Γενετικής του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Newcastle Upon Tyne, οι Σαρακατσάνοι παρουσιάζουν γενετική ομοιότητα με τον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό.[9] Ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός στην σχετική έρευνά του συμπεραίνει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν τον αρχαιότερο λαό της Ευρώπης και πως η γλώσσα τους, αμιγώς ελληνική, πρωτοεμφανίζεται στα βουνά της Πίνδου και συνδέεται με την πρωτοελληνική γλώσσα, ενώ υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν την απόδειξη της αυτοχθονίας των ελληνικών φύλων και της αβασιμότητας της «ινδοευρωπαϊκής θεωρίας».[10]


Παραπομπές

1. Kakouri, Katerina (1965). Death and resurrection. G. C. Elefteroudakis, σελ. 1
2. Cusumano, Camille (2007). Greece, a Love Story. Seal Press, σελ. 72. ISBN 978-0-786-75058-0.
3. Eliot, Alexander (1991). The penguin guide to Greece. Penguin Books, σελ. 318.
4. Young, Kenneth (1969). The Greek passion. Dent, σελ. 12.
5. Høeg, Carsten (1925). Les Saracatsans, une tribu nomade greque. Παρίσι.
6. Γρανίτσας, Στέφανος (1921). Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου. Αθήνα.
7. Χατζημιχάλη, Αγγελική (1957). Οι Σαρακατσάνοι. Αθήνα, σελ. 82. ISBN 978-9-608-76974-8.
8. Weigand, Gustav (2001). Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι): ο χώρος και οι άνθρωποι. Thede Kahl (μετάφραση). Κυριακίδη Αφοί, Φιλολογικός Ιστορικός Λογοτεχνικός Σύνδεσμος (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων, σελ. 310. ISBN 978-960-343-600-3.
9. A. Kouvatsi, C. D. Triantaphyllidis, C. Peios, S. S. Papiha and K. Creen. Genetic study in Greek Sarakatsans. I. Blood groups and enzyme polymorphisms στο ανθρωπολογικό περιοδικό International Journal of Anthropology, Volume 9, Number 4 / October, 1994. ISSN 0393-9383
10. Πουλιανός, Άρης. «Σαρακατσάνοι: ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης». Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος. Ανακτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2014.

Οι Σαρακατσάνοι ανά περιοχή

Οι Σαρακατσάνοι, είχαν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής παρά το γεγονός ότι διασκορπίστηκαν σε τόσο μεγάλη έκταση και μάλιστα σε περιοχές που βρήκαν διαφορετικά ήθη και έθιμα αλλά και σε εποχές όπου η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας από περιοχή σε περιοχή ήταν δύσκολη έως και ανύπαρκτη. Διακρινόταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν τους Ηπειρώτες, τους Κασσανδρηνούς, τους Μωραΐτες και τους Πολίτες (κατά αλφαβητική σειρά), ενώ το κριτήριο της κατάταξης συνήθως, ήταν ο ευρύτερος τόπος διαμονής (χειμερινή κατοικία, χειμαδιά) και οι συγγενικοί δεσμοί της ομάδας.

Οι Ηπειρώτες είναι η ομάδα πληθυσμού με τον πιο περιορισμένο χώρο μετακινήσεων (λόγω μορφολογίας εδάφους), και περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου. Οι Ηπειρώτες ξεχειμώνιαζαν συνήθως, στη Νότιο Ήπειρο και στα παράλια της Θεσπρωτίας. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τη δυτική πλευρά της Πίνδου (κυρίως την περιοχή Ζαγορίου) έως τα όρη της Βορείου Ηπείρου (στην Αλβανία).

Οι Κασσανδρινοί (ή Χασσανδρινοί) είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Μακεδονίας. Οι Κασσανδρινοί ξεχειμώνιαζαν συνήθως στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική, καθώς και στις νότιες πεδιάδες του Αξιού και του Στρυμώνα. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους του Βερμίου, του Βόρα, του Περιστερίου , της Βαβούνας (τώρα ανήκει στα ΣΚΟΠΙΑ) έως τα όρη Κερκίνη, Φαλακρό, Παγγαίο και τη Δυτική Ροδόπη.

Οι Μωραΐτες είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Κεντρικής και Νοτίου Ελλάδος. Οι Μωραΐτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, σε μια περιοχή που εκτείνεται από τη Θεσσαλία και Πιερία έως τη Στερεά Ελλάδα , την Εύβοια και την Πελοπόννησο (κυρίως την περιοχή της Αργολίδας). Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Στερεάς Ελλάδος, Νοτίου Πίνδου και Αγράφων έως τα όρη Χάσια , Πιέρια και το Βέρμιο. Ορισμένες φάρες κατευθύνονταν και στους ορεινούς όγκους της Βορείου Πελοποννήσου και Ευβοίας.

Οι Πολίτες, είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλαμβάνει συνολικά τους Σαρακατσάνους της Θράκης. Οι Πολίτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, στα πεδινά παράλια της Ανατολικής Θράκης πλησίον της Κωνσταντινούπολης καθώς και στα πεδινά παράλια της Δυτικής Θράκης. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Ανατολικής Θράκης , έως τα όρη της Στράντζας και την οροσειρά του Αίμου .

Ανεξάρτητα από τις μετακινήσεις τους και τον εναλλασσόμενο τόπο διαμονής τους έχουν τα ίδια ήθη και έθιμα και κυρίως μιλούν την ίδια γλώσσα, την Ελληνική, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία, αναλλοίωτη, που φέρει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δωρικής διαλέκτου. Διατήρησαν τα έθιμα, τις συνήθειες και τους κανόνες συμπεριφοράς και διαβίωσης κατά τρόπο πιστό και αυθεντικό. Στηρίχθηκαν στα παραδοσιακά τους έθιμα και στην ελληνική τους ταυτότητα και δεν επέτρεψαν στην περιβάλλουσα αλλοεθνή και ξενόγλωσση κοινωνία να εισβάλλει στη δική τους. Η οικονομική τους ευρωστία και αυτονομία και η διαβίωσή τους σε καλλίτερες υλικές συνθήκες τους οδήγησε, σε μια ουσιαστικά και τυπικά, εσωτερίκευση, τήρηση και εφαρμογή των εθιμικών κανόνων διαβίωσης και κοινωνικής συμπεριφοράς.

Σαρακατσαναίοι και Βλάχοι: ομοιότητες και διαφορές 

πηγή: www.vlachs.gr

Τις τελευταίες δεκαετίες, μία πληθώρα βιβλίων με αντικείμενο τους Βλάχους και τους Σαρακατσαναίους έχει κατακλίσει τα ράφια των βιβλιοπωλείων. Ενθαρρυντικό είναι επίσης το γεγονός πως πολλά από αυτά δεν είναι προϊόντα παραγωγής επαγγελματιών και ειδικών επιστημόνων, αλλά το αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς ανθρώπων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, κάπως αβασάνιστα, ως ερασιτέχνες συγγραφείς.
Η αγάπη και η περηφάνια για τη βλάχικη ή τη σαρακατσάνικη ρίζα τους είναι, συνήθως, οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από τέτοιου είδους συγγραφικές προσπάθειες. Καθώς οι νεότερες γενιές των Βλάχων και των Σαρακατσαναίων έχουν, αναπόφευκτα, απομακρυνθεί από τους αντιστοίχους παραδοσιακούς τρόπους ζωής κι έχουν ανέλθει στην κοινωνική και οικονομική ιεράρχηση αισθάνονται, μάλλον, την ανάγκη να καταγράψουν και να προσφέρουν στις επόμενες γενιές, που δεν θα έχουν τις απαραίτητες παραστάσεις, την ιστορία και τις παραδόσεις που διαφορετικά θα ξεχνιόνταν και θα χάνονταν.


Δυστυχώς, κάποιοι από τους νεότερους μελετητές μοιάζει να μη δράττονται της ευκαιρίας να αποσαφηνίσουν παλαιότερα συγγραφικά λάθη. Απεναντίας, συνεχίζουν να προσφέρουν τροφή στην πόλωση και στις παρανοήσεις του παρελθόντος, όταν η επιστήμη ήταν μία πιστή θεραπαινίδα της πολιτικής, την περίοδο που τα βαλκανικά κράτη δημιουργούσαν τις εθνοκεντρικές ιστοριογραφικές σχολές τους. Κάποιοι, λοιπόν, αναμασούν την άποψη πως οι Σαρακατσαναίοι υπήρξαν εξελληνισμένοι γλωσσικά Βλάχοι. Αυτή η άποψη, που ουσιαστικά πρωτοκαλλιεργήθηκε από τη ρουμανική συγγραφική σχολή, δύσκολα τεκμηριώνεται. Αρχικά, φάνταζε ως μια από τις προπαγανδιστικές προσπάθειες που αποσκοπούσαν στην προαγωγή χειραγωγημένων εντυπώσεων, πως οι πληθυσμοί των βλαχόφωνων ήταν κατά πολύ μεγαλύτεροι. Επιχειρήθηκε εκμετάλλευση της σύγχυσης ανάμεσα στους όρους Βλάχος με το βήτα κεφαλαίο και βλάχος με το βήτα μικρό. Βέβαια, ο όρος Βλάχος με το βήτα κεφαλαίο αποδίδεται στους βλαχόφωνους, οι οποίοι είναι γνωστοί αυτοπροσδιοριστικά κι ως Αρμούνοι / Αρωμούνοι ή Αρμάνοι / Αρωμάνοι. Από την άλλη μεριά, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, ο όρος βλάχος με το βήτα μικρό εμπεριέχει επαγγελματικά, κοινωνικά και οικονομικά προσδιοριστικά χαρακτηριστικά. Αποδίδεται σε όλους τους νομαδοκτηνοτρόφους, άσχετα της όποιας γλωσσικής τους ταυτότητας.

Το πιθανότερο, βέβαια, είναι πως οι Σαρακατσαναίοι δεν υπήρξαν κάτι άλλο παρά ελληνόφωνοι κι αποκλειστικά νομαδοκτηνοτροφικοί πληθυσμοί, γνωστοί κι ως βλάχοι με το βήτα μικρό. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός πως οι ίδιοι οι βλαχόφωνοι τους θεωρούσαν και τους αντιμετώπιζαν ως γκραίκικους, δηλαδή ελληνόφωνους πληθυσμούς. Εξάλλου, λόγω των γεωφυσικών χαρακτηριστικών τους, τα Βαλκάνια έδιναν ζωή σε νομαδοκτηνοτροφικούς πληθυσμούς κι άλλων γλωσσικών ομάδων πέρα από τους βλαχόφωνους, καθώς η νομαδοκτηνοτροφία δεν αποτέλεσε ποτέ αποκλειστικό μονοπώλιό τους. Κι επιπλέον, σε αντίθεση με τους Σαρακατσαναίους, η κοινωνική και οικονομική διάρθρωση των Βλάχων ξεπερνούσε με εντυπωσιακό τρόπο τα στενά όρια της νομαδικής κτηνοτροφίας.

Είναι γεγονός πως οι Σαρακατσαναίοι διαθέτουν ένα μεγάλο αριθμό λεκτικών δανείων από τα λατινογενή βλάχικα στη διαλεκτική μορφή των ελληνικών τους και κυρίως λέξεις που έχουν να κάνουν με την κτηνοτροφία και τις παράγωγες ασχολίες. Αυτό είναι πιθανό να δηλώνει την ύπαρξη μίας παλιάς και, μάλλον, στενής σχέσης επαγγελματικής εξάρτησης των Σαρακατσαναίων από τους Βλάχους. Από την άλλη μεριά, τα βλάχικα έχουν δεχτεί ισχυρές επιρροές από τα ελληνικά και διαθέτουν ένα ιδιαιτέρα μεγάλο ποσοστό ελληνικών λεκτικών δανείων. Το γεγονός αυτό μαρτυρά μία μακραίωνη συμβίωση βλαχόφωνων και ελληνόφωνων πληθυσμών. Ωστόσο, πουθενά δεν εντοπίζονται πειστικές μαρτυρίες που να συνηγορούν υπέρ ενός υποτιθέμενου γλωσσικού εξελληνισμού των Σαρακατσαναίων. Όταν αυτοί εμφανίστηκαν στο ιστορικό προσκήνιο ήταν ελληνόφωνοι δίχως αναμνήσεις για τη γνώση και τη χρήση μιας άλλης γλώσσας στην κοινοτική και την ενδοοικογενειακή ζωή τους. Κι ακόμη, δε θα πρέπει να ξεχνούμε μία άλλη εξίσου σημαντική πραγματικότητα. Το μεγαλύτερο μέρος της γλωσσικής αφομοίωσης βλαχόφωνων από ελληνόφωνους πληθυσμούς δε σημειώθηκε στα ορεινά, όπου έμοιαζε να κυριαρχούσαν για μία αρκετά μακριά σειρά γενεών, αλλά στις πεδινές εγκαταστάσεις τους και κυρίως στις γειτονιές των μεγάλων και μικρών οικονομικών, αστικών και διοικητικών κέντρων. Η αφομοίωσή τους ξεκινούσε με τις ομάδες που βρίσκονταν στα υψηλότερα κλιμάκια της κοινωνικής ιεράρχησης, τους εμπόρους και τους αστούς, κι ολοκληρωνόταν όταν οι γυναίκες των κτηνοτρόφων έπαυαν να μιλούν και να μαθαίνουν στα παιδιά τους βλάχικα. Στη βαλκανική ενδοχώρα της προ-εθνοκεντρικής περιόδου, όταν η τότε ελληνική παιδεία απευθυνόταν και προσφερόταν μόνο στα αγόρια και τους άντρες, δύσκολα θα μπορούσαν να υπάρξουν μηχανισμοί είτε αυθόρμητοι είτε μεθοδευμένοι που θα επέβαλλαν στις αγράμματες γυναίκες κάποιων συνεχώς μετακινούμενων νομαδοκτηνοτρόφων να υιοθετήσουν μια άλλη γλώσσα για την ενδοικογενειακή επικοινωνία. Εξάλλου, μέχρι πολύ πρόσφατα, ακόμη και υπό τις συνθήκες του αναπόφευκτου κι ισοπεδωτικού για όλους πολιτισμικού εκμοντερνισμού, οι λιγότερο εξελιγμένες ομάδες των βλαχόφωνων και περισσότερο προσκολλημένες σε παραδοσιακούς τρόπους ζωής, όπως κάποιοι Αρβανιτόβλαχοι, παρουσίαζαν τις ισχυρότερες αντιστάσεις απέναντι στο γλωσσικό αποβλαχισμό.

Αν επιμένουμε πως οι Σαρακατσαναίοι είναι εξελληνισμένοι γλωσσικά Βλάχοι, τότε θα πρέπει να εξηγήσουμε πειστικά αν και γιατί υπήρξαν συνθήκες και μηχανισμοί οι οποίοι θα ήταν αντίθετοι προς τους ανθρωπολογικούς κανόνες του γλωσσικού αποβλαχισμού, έτσι όπως γνωρίζουμε πως αυτός συνέβη. Διαφορετικά, αυτό που μένει είναι μία καθόλου γοητευτική εμμονή πως οι πάντες και τα πάντα στην Ελλάδα ήταν βλάχικα. Όπως και να έχει, αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι πως, αν και οι Σαρακατσαναίοι μοιράστηκαν κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά με μια μερίδα των Βλάχων, όπως ήταν η ενασχόλησή τους με τη νομαδική κτηνοτροφία, τελικά η κάθε ομάδα είχε τη δική της γλωσσική ταυτότητα.

Θεσσαλονίκη, Μάρτιος 2007

Σαρακατσαναίοι και Βλάχοι: ομοιότητες και διαφορές
Αστέρης Κουκούδης